Đất trồng gấc
Gấc là một loài cây địa phương của Việt Nam, thích ứng với nhiều loại đất khác nhau, phân bố tự nhiên ở cả ba miền. Vì vậy việc lựa chọn đất trồng không có yêu cầu khó tính như so với các loài cây khác. Tất nhiên những vùng đất khô cằn, đất đỉnh đồi trọc, đất mỏng lớp, đất đá ong, đất nhiều sỏi đá thì không nên lựa chọn để trồng gấc. Gấc sinh trưởng, phát triển tốt trên đất vườn, đất ven ao – hồ – đầm, đất thung lũng, đất phù sa ven sông suối, đất sâu lớp, độ ẩm – độ phì cao. Nên chọn trồng nơi đất tốt, đất phù sa, thoát nước; khi đó gấc mới có năng suất cao.
Nội dung trong nội dung
- Đất trồng gấc
- Mật độ trồng
- Thời vụ trồng gấc
-
Kỹ thuật trồng gấc
- Trồng gấc bằng hạt
- Xử lý hạt gấc
- Kinh nghiệm phân biệt đực cái
-
Trồng gấc bằng hom dây
- Chọn cây mẹ lấy hom
- Ươm hom
- Cách trồng cây gấc bằng hom dây hay bằng bầu
- Khác biệt giữa hai phương pháp trồng gấc bằng hạt và bằng hom
Đào hố: Sản xuất đại trà thì đào hố trồng kích thước 50 x 50 x 50 cm hoặc 60 x 60 x 60 cm. Nếu trồng trong vườn thì nên đào to rộng và sâu hơn. Có nhà đã đào hố rộng tới 1m2 để trồng gấc: 100 x 100 x 80(60) cm. Không nhất thiết đào vuông mà cỏ thể đào hố tròn. Khi đó đường kính hố trồng sẽ là 40 cm; 50 cm; 100 cm. Cũng có thể đào rãnh dài theo chiều dài của giàn, rãnh đào rộng từ 0,8 – 1 m, dài 3 m, sâu 0,6 m, trên rãnh trồng từ 3 – 5 gốc. Nếu trồng cho gấc leo lên cây thì chỉ cần đào hố 60 x 60 x 60 cm và mồi hố chỉ trồng 1-2 dây.
Lấp hố: Trộn đều phân với đất, vôi, vun vào 2/3 hố, 1/3 hố là lớp đất bột không phân. Lấp hố xong trước khi gieo hạt hoặc đặt dây trồng gấc ít nhất 15 – 20 ngày. Nơi có rủi ro úng ngập, ứ đọng nước trong hốc trồng gấc thì khi làm đất, lấp hố cần vun cao khoảng 20 – 30 cm.
Mật độ trồng
Trồng tập trung trên diện tích lớn, trồng đại trà với vùng đất tốt có thể trồng mật độ 400 cây/ha (cự ly 5x5m/cây) hoặc 200 cây/ha (cự ly 7x7m/cây).
Trồng vườn, trồng trên đất tận dụng thì tùy điều kiện cụ thể mà xác nhận cự ly hay mật độ trồng thích hợp.
Vườn cây gấc
Trồng gấc trên ruộng thường vận dụng mật độ 50 gốc gấc một sào (360m2) (cự ly trồng 2,7 X 2,7m; mỗi gốc 7,2 m2 diện tích giàn).
Thời vụ trồng gấc
Ở miền Bắc nên trồng gấc vào tháng 2 dương lịch. Ở miền Trung, miền Nam nên trồng vào đầu mùa mưa, khoảng tháng 11 – 12; nơi đất ẩm, thoát nước và đủ nước tưới, về thời tiết, cần chọn ngày mưa, ngày râm mát để trồng gấc.
Kỹ thuật trồng gấc
Trồng gấc bằng hạt
Ươm trồng gấc bằng hạt thường tỷ lệ cây cái không cao. Theo Ngô Sỹ Đạt,
sau 3 năm gieo ươm trồng gấc bằng hạt cho biết: Tỷ lệ cây cái đạt khoảng 30 –
60%. Theo ông Trần Sỹ Quảng tỷ lệ này đạt khoảng 60%. Như vậy cây đực chiếm từ
40 đến 70% khi gieo hạt. Đây chính là nguyên nhân khiến người ta trồng gấc bằng hom
dây nhiều hơn.
Thắc mắc trước tiên khi gieo ươm để trồng gấc bằng hạt cần làm sáng tỏ là
hạt gấc có phải đã qua đồ xôi mới nảy mầm được hay không?
Một số ít hạt qua đồ xôi có thể nảy mầm được đã khiến người ta lầm tưởng rằng chỉ qua đồ xôi – xử lý nhiệt độ cao mới nảy mầm được! Hoặc có người biện luận rằng vỏ hạt gấc khá chắc, rắn rỏi thì cần phải dùng nhiệt độ cao trong chõ xôi hạt mới được kích thích để dễ nảy mầm! Tương tự như hạt cây Xoan ta xử lý bằng cách đốt mới nảy mầm nhanh và nhiều… Suy diễn đó là không chuẩn xác, thiếu căn cứ khoa học. Kinh nghiệm dân gian trồng gấc bằng hạt phải lấy hạt đã qua đồ xôi thì hạt mới nảy mầm, sai quả và cho gấc nếp là không đúng.
Điều này đã được Đinh Ngọc Lâm ngay từ năm 1986 nhất định “Trong nhân dân thường cho rằng muốn trồng gấc từ hạt phải lấy hạt gấc đã đồ xôi rồi thì hạt mới nảy mầm, sai quả và cho gấc nếp. Thực tế không đúng như vậy. Nếu đem đồ xôi thì hạt đã bị chín và mầm đã bị chết, không thể đâm chồi sau khi gieo. Nếu chỉ đồ qua loa, mầm của 1 số hạt chưa chết, gặp điều kiện thuận lợi khi gieo hạt có thể nảy mầm, nhưng cây cũng bị cằn cỗi, kém phát triển, quả ít”. Như vậy, tất cả chúng ta có căn cứ để tin rằng hạt gấc không cần đồ cùng với xôi nếp mới nảy mầm, mà chỉ cần xử lý ở nhiệt độ thấp hơn để kích thích hạt nhanh nảy mầm mà thôi…
Lấy hạt nhân giống cũng phải lấy từ những cây gấc nếp cho quả tốt như cây lấy hom dây (gấc đen, gấc chôm chôm, gấc Diễn). Phải chọn quả lấy hạt ở những cây có quả to, cây sai quả. Chọn giống tốt để gieo trồng là nền tảng để gấc trồng có năng suất cao. Đợi cho quả chín hoàn toàn, tức là khi quả thật “chín nục” mới hái xuống rồi dùng tay bóp lấy hạt giống.
Xử lý hạt gấc
Nếu hạt tươi (hạt vừa tách ra khỏi quả đem gieo ươm ngay không qua gìn giữ) thì không cần xử lý nhiệt độ hay axit. Còn hạt khô, hạt đã tách khỏi vỏ hạt lâu, hạt của những lần thu hoạch quả trước, vỏ hạt đã khô từ lâu thì cần xử lý. Hạt tách ra khỏi cơm gấc xong không phải phơi. Trước hết hạt phải được cho vào xảo trà sát, rửa thật sạch màng bao bọc quanh vỏ hạt. Sau đó làm sạch hạt, loại bỏ những hạt trắng, hạt nhỏ, hạt dập, tạp chất… Hạt làm sạch xong có thể gieo ngay vào bầu hay vào hố trồng. Nhưng cũng có thể cho hạt vào cát ẩm để ủ nứt nanh (nhú mầm) rồi mới gieo trồng.
So với hạt khô thì cần xử lý. Có 3 cách:
Cách 1
Cách xử lý đơn giản nhất là ngâm hạt trong nước lã khoảng 1 – 2 ngày, rồi cho vào bao tải ủ trong góc nhà, bên trên bao tải thắp sáng một bóng điện để kích thích hạt nhanh nảy mầm. Hàng ngày đảo, rửa chua, chọn những hạt nứt nanh đem gieo. Hạt nảy mầm không hàng loạt mà nứt nanh kẻo dài trong vòng 3 – 4 tuần.
Cách 2
Xử lý hạt bằng nước nóng, 2 sôi 3 lạnh (40 – 50°C), cho hạt vào ngâm trong thời gian 1 ngày rồi gieo vào bầu hoặc trồng vào hố. Kinh nghiệm của Ngô Sỹ Đạt xử lý bằng cách cho hạt vào máy sấy điều chỉnh ở nhiệt độ 40°c cho đến khi nứt nanh thì đem gieo, trồng.
Cách 3
Xử lý bằng axit: Ngâm hạt trong dung dịch H2SO4 10%, thời gian ngâm là 1 ngày, rồi vớt ra, rửa sạch, đem ủ cho nhú mầm mới gieo.
Sau khoảng thời gian xử lý nứt nanh thì đem hạt gieo trực tiếp vào hố trồng, vào luống
đất trong vườn ươm hay vào bầu. Nếu gieo tạo cây con trong vườn ươm thi khi cây
con cao 20 – 30 cm mới bứng đi trồng. Tốt nhất là ươm hạt vào bầu đất. Ruột bầu là đất bột
trộn với phân hữu cơ đã ủ hoai, có thể trộn thêm một ít phân lân, tro, trấu, hoặc
một ít rơm đã ngâm nước vôi và băm nhỏ. Gieo xong cần che phủ rơm rạ lên trên
giữ ẩm giúp hạt nhanh nảy mầm; tưới nước đủ ẩm. Hàng ngày hai lần tưới sáng –
chiều. Nếu ở vườn ươm cần làm giàn che nắng, tạo điều kiện thuận tiện cho hạt nảy
mầm. Khi cây con có 3 – 4 lá thật mới đem đi trồng. Trồng bằng hạt có thể thực
hiện gieo hạt thẳng trực tiếp vào hố. Khi cần nhân giống phục vụ trồng tập
trung, trồng đại trà trên diện tích lớn thì gieo ươm hạt trong vườn ươm: Gieo
lên luống đất hay gieo vào bầu. Ở miền Bắc gieo hạt vào mùa Xuân. Đến mùa Hè
cây con 3 tháng tuổi thì đem trồng. Miền Trung và Nam thì gieo vào mùa Thu để đầu
mùa mưa đem trồng.
Kinh nghiệm của ông Quảng: Hạt xử lý bằng thuốc “biopran ” dùng 5 cc hòa vào 20 lít nước để xử lý khoảng 40 kg hạt rồi gieo vào hỗn hợp đất gieo, gồm 50% đất màu cộng với 50% là hỗn hợp 2 trấu + 1 mùn cưa, trộn với hạt đã xử lý, rải đều ra nền cứng. Tưới luôn giữ đủ ầm cho hạt nảy mầm. Tỷ lệ nảy mầm đạt 85%. Khi các mầm lên cao chừng 30 – 40 cm thì cắt thân mầm chỉ để cao chừng 7 – 8 cm, bứng ra đem cấy vào bầu. xếp bầu thành luống trong vườn ươm để chăm sóc. Nuôi cây bầu chừng 1 – 3 tháng …
Trồng bằng hạt gieo thẳng thì mồi hố gieo 2 – 3 hạt. Khi hố đào rộng 1m thì gieo 6 – 9 hạt, chia ra gieo 3 điểm theo hình tam giác đều. Sau khoảng thời gian ra quả, cây nào nhiều quả thì giữ. Nếu cả ba gốc cho dây có nhiều hoa cái và đều sai quả thì cần bứng tách hai gốc kia sang hố khác. So với các hộ gỉa đình thì nên tận dụng đất trồng gấc cạnh hàng rào, bên gốc cây trong vườn, ven bờ ao…
Kinh nghiệm phân biệt đực cái
Chưa có tìm hiểu khoa học nào chính thức thông báo về sự khác biệt giữa cây gấc đực – cây gấc cái, hạt gấc đực với hạt gấc cái. Ở đây chỉ xin nêu một vài nhận xét có tính kinh nghiệm để bà con tham khảo, vận dụng, theo dõi, rút gọn thêm. Anh Ngô Sỹ Đạt cho biết khi gieo hạt thì “những cây nảy mầm sớm, những cây mọc nhanh nhất, cây lớn nhanh, lớn vùn vụt thường là cây đực. Những cây thấp nhỏ, lớn chậm trong quần thể lại là những cây gấc cái. “Vua gấc” Trần Sỹ Quảng tiết lộ: “Những cây mập – khỏe là cây đực”. Còn cụ Chu Văn Tước (làng Cao Lôi, Ninh Sơn, Việt Yên, Bắc Giang đã trồng gấc từ năm 1995) thì phân biệt “hạt gần tròn và bẹt là hạt cái, hạt không tròn, hạt hơi gù gù là hạt đực”…Gù gù nên hiểu là hạt hơi dày hơn, hơi gồ lên một tí. Bà con khi gieo ươm trồng gấc bằng hạt cần Note những dấu hiệu này và tiếp tục theo dõi, nhận xét bổ sung thêm để đảm bảo là trồng đúng cây gấc cái, còn cây đực thì chỉ giữ lại một số cây làm giống mà thôi.
Hạt gấc đem gieo thì cây đực có tới 40 – 70%. Vì vậy nếu không hướng dẫn
bà con trồng gấc phân biệt cây đực, cây cái để phá bỏ từ khi cây còn nhỏ thì sẽ
gây ra lãng phí rất lớn.
Trồng gấc bằng hom dây
Chọn cây mẹ lấy hom
Gấc trồng theo cách nhân giống vô tính bằng hom thì đảm bảo chắc nịch là cây cái. Chọn những cây mẹ sai quả, 3 – 6 tuổi, cho quả to đẹp, để lấy hom. Chọn giống gấc tốt, phải là loại gấc nếp, (gấc đen, gấc chôm chôm, gấc Diễn) quả chín đỏ tươi, tím đậm, trọng lượng khoảng 2 – 5 kg, được các nền tảng thu mua sơ chế dầu gấc ưa thích. Trên những cây gấc đủ tiêu chuẩn lại chọn những dây bánh tẻ, tức là dây không già cũng không non quá, đường kính dây khoảng 0,5 – 1 cm. cắt dây thành từng đoạn hom dài 30 – 40cm. Mỗi hom phải có 1 – 2 mất (mắt nằm trên nách lá). Nên chọn hom ở những dây gấc đã có vỏ màu vàng xanh nhạt. Khi giâm hom dây phải đặt đúng đầu ngọn hướng lên trên mặt đất.
Ươm hom
Ươm hom dây ở vườn ươm: Dùng kéo cắt cành cắt hom dây, chấm hai đầu dây vào vôi tôi (đặc, mềm như vôi ăn trầu) hay vào xi măng để chống sâu bệnh xâm nhập làm thối hom. Hom ươm vào luống đất trong vườn ươm. Tưới đủ ẩm hàng ngày. Sau 2,5 tháng, tỷ lệ mọc thành cây con có thể đem trồng khoảng 70% (số còn lại không mọc do bị thối) (kinh nghiệm của ông Quảng).
Một cách xử lý hom khác là nhúng gốc hom vào dung dịch thuốc kích thích ra rễ, vận dụng cách xử lý nhanh (ngâm 5 – 10 giây):
Với hom hóa gỗ: Dùng thuốc IAA, nồng độ 6000 – 8000 ppm; hoặc thuốc IBA, nồng độ 4000 – 6000 ppm; hay thuốc NAA nồng độ 4000 – 8000 ppm…
Với hom còn xanh: Dùng thuốc IAA, nồng độ 3000 – 4000 ppm; hoặc thuốc IBA, nồng độ 2000 ppm; hay thuốc NAA nồng độ 1000 – 2000 ppm…
Cắt hom, xử lý hom xong nên giâm ngay vào luống đất, cát ẩm.
Ươm hom vào bầu: cắt hom ngắn hơn, nhưng hom vẫn phải có 1 mắt, chấm hai đầu dây vào vôi, xi măng, rồi giâm ngay vào bầu. Hom dây phải đặt lộ mắt trên mặt bầu. Bầu nilon 10 x 18 hay 15 x 20cm. Thành phần ruột bầu giống như bầu gieo hạt… Bầu đặt nơi râm mát, có mái che, nhất là thời gian đầu. Đảm bảo tưới đủ nước, thường xuyên giữ ẩm và phải thoát nước tốt.
Trồng bằng hom dây có thể trồng trực tiếp, không cần qua ươm. Cắt lấy hom dây đem trồng trực tiếp như trồng dây khoai lang, hoặc lấy một đoạn dây gấc dài rồi cuộn lại giống như trồng sắn dây. Khi đó chỉ cần đào hố, bón lót phân chuồng, phân rác, phân xanh ủ mục.
Note khi trồng hom dây: Không để dây bị khô héo, hoặc hố trồng bị gà bới,
trồng xong nhớ tưới đẵm.
Khi dây gấc bò dài thì bắc giàn cho gấc leo. Khi gấc đã leo lên giàn cần làm cỏ, xới xáo vun gốc, tỉa bỏ những nhánh dây nhỏ yếu. Cây mọc dài khoảng 1m cần ngắt ngọn để cây đẻ nhánh, chỉ chọn để lại 2 – 3 nhánh to khỏe. Luôn Note hướng ngọn các dây phân bố đều trên toàn bộ giàn. Cuối mùa hoa, tìm cắt bỏ các nhánh dây không có hoa để giàn thông thoáng, tập trung dinh dưỡng nuôi hoa quả.
Rễ gấc ăn nông thành ra cần Note khi làm cỏ, xới xáo chỉ xới nông và cách gốc 30 – 50cm.
Khi trồng đại trà, trồng nhiều trên diện tích lớn thì phải ươm giâm hom
dây qua vườn ươm, tạo thành cây con rồi mới đem trồng. Ươm hom dây gấc thường
tiến hành vào cuối mùa Xuân.
Cách trồng cây gấc bằng hom dây hay bằng bầu
Hố đã lấp sẵn từ trước, dùng cất cánh cắm vào giữa hố khoét thành hốc rộng, đặt hom nghiêng, gần ngập, chỉ để hở mắt lên trên mặt đất hoặc mặt bầu cây sâu dưới lớp đất miệng hố 1 – 2 cm. Đặt bầu cây vào giữa hố, phủ một lớp đất mặt dày 3 – 4 cm. Khi đặt bầu vào hố trồng phải xé rách, lột bỏ vỏ bầu trước khi lấp và nèn đất chặt quanh cổ hom, quanh bầu. Đất vun vào quanh cổ hom dây hay quanh bầu cây là đất nhỏ mịn; không vun sỏi, đá lẫn. Khi nèn đất cần ấn mạnh, ấn đều quanh cổ hom dây hay quanh bầu cây. Trồng cây con có thai thì khi nèn đất quanh bầu không được nèn đất làm vỡ bầu. Vận tải cây đến nơi trồng vẫn phải đảm bảo phép tắc không được làm dập nát thân cây, hay làm vỡ bầu… Trồng xong cắm một que làm chỗ tựa cho dây gấc leo lên giàn, tủ rơm, cỏ khô quanh gốc rồi tưới đẫm nước. Tưới đủ ẩm thì sau 20 – 30 ngày dây gấc nảy mầm…
Mặc dù tuổi thọ của gấc có thề tới 20 – 30 năm, nhưng để trồng gấc có năng suất thì chỉ nên chăm bón, thu hoạch quả trong vòng 10 năm. Sau tuổi 10 cây gấc thường cằn cỗi, cho ít quả dần. Khi đó nên đào chặt bỏ cây, đào hố sang vị trí khác để trồng thay cây mới.
Những vùng nóng ẩm quanh năm như vùng đồng bằng sông Cửu Long trồng gấc rất tốt. Ở đây gấc ra quả hầu hết quanh năm. Nhưng khí hậu 4 mùa ở miền Bắc mới là điều kiện hoàn cảnh sinh thái lý tưởng cho trồng gấc và đảm bảo chất lượng tốt nhất của trái gấc mà không nơi nào trên toàn cầu có thể so sánh được. Người Mỹ khen quả gấc là trái cây đến từ thiên đường. Theo ông Quảng Thiên đường chỉ khí hậu 4 mùa của miền Bắc Việt Nam là điều kiện lý tưởng để cho cây gấc phát triển và mang đến cho dân tộc Việt Nam loại trái cây vô cùng giá trị so với sức khỏe con người…
Khác biệt giữa hai phương pháp trồng gấc bằng hạt và bằng hom
Trồng bằng hạt, kể cả khi vận dụng phương pháp gieo hạt thẳng thì tỷ lệ sống rất cao từ 99 – 100%. Cây ươm từ hạt rất dễ sống, sinh trưởng phát triển rất nhanh; ngay năm đầu đã cho thu hoạch có năng suất và thu năm sau cao hơn năm trước. Cây cho thu hoạch nhiều năm. Cây hạt sinh trưởng phát triển khỏe manh. Trồng bằng hạt thông qua quá trinh chọn lọc lâu dài sẽ cho ta những giống gấc tự nhiên cỏ quả to, năng suất và chất lượng tốt. “Vua gấc” Trần Sỹ Quảng nhận xét: “một cây hạt bằng mười cây hom”. Nhưng trồng bằng hạt tỷ lệ cây đực thường cao hom trồng bằng hom dây, nên có xu hướng lo ngại hơn khi trồng bằng hạt.
Còn ươm trồng bằng hom dây dễ chết hem, tỷ lệ sống thấp hơn. Chỉ sơ ý để
cây hom bị khô, thiếu nước khi mới trồng hay bị gà bới, gốc bị lay động mạnh là
đứt rễ ngay, hom dây dễ bị chết. Nhưng trồng bằng hom đảm bảo 100% là cây cái,
cây cho quả to, quả có năng suất và chất lượng tốt như cây mẹ…
Ở Việt Nam có thể trồng gấc ở khắp nơi. Gấc được trồng nhiều ở Hải Dương, Hải Phòng, Hà Giang, Phú Thọ, Bắc Giang, Thái Bình, Tuyên Quang… Phía Nam một số tỉnh trồng nhiều gấc là Đồng Tháp, Long An, Cần Thơ… Trên thực tiễn trồng tập trung không hiệu quả bằng trồng xen kẽ, rải rác trong vườn, hay trong sân nhà hoặc xen với các loài cây lâu năm, cây ăn quả khác.
Làm thế nào để khi trồng gấc đảm bảo nhất định có cây cái?
Theo kinh nghiệm của ông Quảng để trồng gấc đảm bảo chắc ăn thì nên gieo mỗi hốc 2 hạt…
Để đảm bảo chắc nịch 100% hố nào cũng có cây cái thì tốt nhất mỗi hốc cần gieo trồng hai cây hạt và 1 cây hom. Không hề lãng phí hạt. Vì nếu cả 2 hạt đều cho cây đực thì dây hom sẽ cho cây cái. Làm như vậy sẽ đảm bảo hố trồng lúc nào cũng có cây gấc cái. Còn khi cả hai hạt đều mọc và đều cho cây cái thì ta chọn, chỉ để lại trong hốc 1 cây. Hai cây cái còn lại đánh tỉa ra trồng thêm 2 gốc khác…
