Chỉ từ là gì? vai trò và cách dùng chỉ từ – cho ví dụ, bài tập áp dụng

Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta thường xuyên sử dụng chỉ từ nhưng ít người quan tâm tìm hiểu. Hãy cùng muahangdambao.com khám phá chỉ từ là gì và cách dùng chính xác trong bài tập sau đây nhé!

Chỉ từ là gì?

Là loại từ có chức năng chỉ, trỏ nhằm xác định vị trí của các sự vật trong không gian, thời gian được nói đến trong câu. Nói một cách đơn giản, chỉ từ là tên gọi khác của đại từ chỉ định.

Ví dụ: Kia, Này, Nọ, Ấy, Đó, Đây, Đấy,…

Trong ngữ pháp tiếng Việt, có hai nhóm chỉ từ thường gặp là:

• Chỉ từ dùng để xác định vị trí của sự vật theo thời gian.

Ví dụ: những ngày đó, như hôm đấy, bữa ấy, mãi một thời gian nọ…

• Chỉ từ dùng để xác định vị trí của sự vật trong không gian.

Ví dụ: người ấy, ngôi nhà nọ, khu rừng này, quán nước đó, bãi đất kia…

Vai trò của chỉ từ trong câu

Theo lý thuyết, vai trò và cách dùng của chỉ từ giống nhau. Tuy nhiên, tùy theo ngữ cảnh, hoàn cảnh mà chỉ từ có thể thay đổi hoặc chứa đựng hàm nghĩa phù hợp với dụng ý của người nói.

Sau đây là một số vai trò chính của chỉ từ trong câu.

Chỉ từ là phụ ngữ trong cụm danh từ

Ví dụ: Chiếc thuyền đó là tài sản đáng giá nhất của gia đình làng chài.

Trong câu này, từ “đó” là chỉ từ đóng vai trò làm phụ ngữ đứng sau và bổ nghĩa cho danh từ “chiếc thuyền”. Từ “đó” giúp xác định chiếc thuyền theo không gian được nói đến trong câu.

Chỉ từ là trạng ngữ trong câu

Ví dụ: Một ngày nọ, tôi tình cờ trông thấy sao băng khi đang nằm trên sân thượng.

Trong câu này, từ “nọ” là chỉ từ đóng vai trò làm trạng ngữ, bổ nghĩa thời gian cho “Một ngày”.

Chỉ từ làm chủ ngữ trong câu

Ví dụ: Đó không phải là đồ của tôi!

Trong câu này, từ “Đó” vừa là chủ ngữ, vừa là chỉ từ dùng để xác định sự vật theo không gian được nhắc đến trong câu nói.

Có thể thấy rằng, chỉ từ có thể đóng nhiều vai trò trong câu và được xếp tại nhiều vị trí khác nhau. Chính vì vậy, người đọc cần nắm được các vai trò này để tiến hành phân tích chính xác nhất nghĩa của câu và nắm được hiệu quả truyền tải thông tin mà người viết muốn gửi gắm.

Cách sử dụng chỉ từ trong câu đúng ngữ pháp

Chỉ từ là biện pháp tu từ được dùng phổ biến trong câu, nhất là trong các tình huống giao tiếp mà người nói muốn nhấn mạnh ý nghĩa. Ngoài ra, chỉ từ cũng được vận dụng linh hoạt trong nhiều thể loại văn chương khác nhau.

Việc hiểu và vận dụng chỉ từ thích hợp giúp chúng ta linh động hơn trong giao tiếp và sáng tác văn thơ.

Chỉ từ dùng trong tình huống giao tiếp đời sống

Ví dụ:

• Có phải em từng học tại ngôi trường này không?

Chỉ từ “này” đóng vai trò làm phụ ngữ trong cụm danh từ.

• Một ngày kia, chàng hiệp sĩ xuất hiện và tiêu diệt con rồng lửa hung hãn, độc ác để bảo vệ vương quốc.

Chỉ từ “kia” đóng vai trò làm trạng ngữ trong câu.

• Nghe đồn đó là cô gái xinh đẹp nhất vùng!

Chỉ từ “đó” đóng vai trò làm chủ ngữ trong câu.

Chỉ từ là biện pháp tu từ trong văn chương

Ví dụ:

“Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta”

(Đất nước – Nguyễn Đình Thi)

Chỉ từ “đây” đóng vai trò làm phụ ngữ trong cụm danh từ “trời xanh”, “núi rừng”, giúp định vị sự vật trong không gian được nhắc đến.

Bài tập áp dụng của chỉ từ

Bài tập 1: Tìm và xác định ý nghĩa, vai trò của chỉ từ trong các câu sau đây:

a) Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương.

(Bánh chưng, bánh giầy)

b) Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con lên núi, chia nhau cai quản các phương.

(Con Rồng, cháu Tiên)

c) Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng.

(Sự tích Hồ Gươm)

Lời giải:

1. a) Chỉ từ “ấy” đứng sau và đóng vai trò làm phụ ngữ cho danh từ “bánh” để định vị sự vật trong không gian.
2. b) Chỉ từ “nay” đóng vai trò là trạng ngữ trong câu.
3. c) Chỉ từ “từ đó” đóng vai trò làm trạng ngữ trong câu.

Bài tập 2: Nhận xét về các cụm từ được in đậm dưới đây, có nên thay thế chúng không và thay thế như thế nào?

1. a) Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời. (Thánh Gióng)
2. b) Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy. (Thánh Gióng)

Lời giải:

Các cụm từ được in đậm có ý nghĩa trùng với cụm từ đứng trước nên có thể thay thế bằng các chỉ từ để đoạn văn không bị trùng lặp, rườm rà.

Thay “Đến chân núi Sóc” bằng Đến đây hoặc Đến đó, thay “làng bị lửa thiêu cháy” bằng làng đó hoặc làng ấy, làng này.

Bài tập 3: Tìm chỉ từ trong các câu sau đây, có thể thay thế các chỉ từ này bằng từ hoặc cụm từ khác không? Tại sao?

Năm ấy, đến lượt Lí Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lí Thông dọn một mâm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo:

– Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về.

(Thạch Sanh)

Lời giải:

Các chỉ từ trong đoạn văn này bao gồm: ấy (năm ấy), đó (chiều hôm đó), nay (đêm nay).

Không thể thay thế các chỉ từ trong đoạn văn này vì đây là các từ dùng để định vị chính xác sự vật trong không gian và thời gian mà không thể gọi ra bằng tên cụ thể được.

Trên đây là tổng hợp kiến thức liên quan đến chỉ từ. Hy vọng các bạn có thể vận dụng tốt những chia sẻ trong bài viết này vào trong cuộc sống và công việc học tập của mình!