1. Tìm hiểu cấy lúa là gì?
1.1. Khái niệm về cấy lúa
Cấy lúa là lấy cây mạ cắm (đặt) xuống ruộng đã được chuẩn bị sẵn sao cho gốc và rễ mạ được vùi vào trong đất bùn của ruộng để cây mạ đứng vững và bén rễ, hồi xanh, rồi sinh trưởng, phát triển cho đến khi thu hoạch như các hình dưới đây:
Cấy lúa, dùng tay nghịch cầm nắm mạ, tay thuận lấy mạ từ nắm mạ ở tay nghịch để cấy xuống ruộng.
Cắm cây mạ xuống ruộng
Để cây mạ bén rễ, hồi xanh
Sau thời điểm bén rễ hồi xanh, qua quá trình sinh trưởng, phát triển, ruộng lúa đã ở giai đoạn khởi đầu trỗ
Cây lúa sinh trưởng, phát triển trên ruộng
Cho đến khi lúa chín thu hoạch được
1.2. Các cách cấy lúa:
a. Cấy ngửa tay
Hai bàn tay của người đi cấy đều để ngửa, tay nghịch cầm nắm mạ, dùng ngón cái và ngón trỏ của tay thuận lấy cây mạ cấy (cắm, đặt) xuống ruộng.
Cấy ngửa tay
b. Cấy úp tay
– Dùng hai ngón tay cái và trỏ của tay nghịch cầm nắm mạ đẩy từng cây mạ (gọi là ra mạ). Hai ngón cái và trỏ của tay thuận đỡ lấy cây mạ đó
Ra mạ
– Sau thời điểm tay thuận đã đỡ được cây mạ, quay úp lòng bàn tay xuống đất để cấy cây mạ xuống ruộng.
Úp bàn tay xuống đất để cấy
– Khi cấy cây mạ xuống đất, hai ngón tay cái và trỏ cầm sát gốc cây mạ, 3 ngón tay còn lại của bàn tay thuận co lên để giữ cây mạ.
Hai ngón tay cầm sát gốc mạ
– Khi cấy cây mạ xuống, 3 ngón tay còn lại của bàn tay thuận co lên để giữ cây mạ thì lúc này có tác dụng vun đất để giữ cho cây mạ đứng thẳng.
Cấy xong cây mạ đứng thẳng
1.3. Xác nhận độ sâu khi cấy cây mạ
Tùy vào cây mạ dài hay ngắn mà cấy sâu vào bùn cho thích hợp. Cấy sâu quá, cây mạ lâu bén rễ, hồi xanh. Cấy nông (cạn) quá cây mạ dễ bị đổ. Vậy cấy như vậy nào là vừa?
– Cây mạ gieo dưới ruộng cao từ 25-30cm nên cấy sâu vào đất 3-4 cm.
Cấy cây mạ cao từ 25-30cm
– Cây mạ cao 18-24 cm nên cấy sâu vào đất 2-3 cm.
Cấy cây mạ cao từ 18-24cm
– Cây mạ cao 10-17 cm nên cấy sâu vào đất 1-2 cm.
Cấy cây mạ cao từ 10-17cm
– Cây mạ thấp dưới 10cm chỉ nên đặt ngay trên mặt ruộng, thường vận dụng khi cấy mạ sân.
Luu ý: Khi cấy, tay thuận cầm cây mạ để cấy phải cầm sát gốc gần rễ của cây mạ.
Cấy cây mạ cao dưới 10cm
2. Xác nhận mật độ cấy lúa
2.1. Khái niệm
Mật độ là số cây trên nhà cung cấp diện tích. Ví dụ như 25 hay 33 cây/m2 (khóm/m2). Để có được mật độ thì giữa các hàng với hàng và cây với cây phải có khoảng cách nhất định.
2.2. Xác nhận mật độ cấy khi cây thẳng hàng
Khi cấy thẳng hàng thì sẽ có hàng cách hàng và cây cách cây rõ ràng, rất dễ xác nhận mật độ:
– Hàng cách hàng: Là khoảng cách từ hàng lúa này đến hàng lúa kia.
– Cây cách cây: Là khoảng cách từ cây lúa này đến cây lúa kia.
Ví dụ ở mật độ 25 cây/m2 thì khoảng cách hàng cách hàng là 20 cm; cây cách cây là 20 cm. Ở mật độ 33 cây/m2 thì khoảng cách hàng cách hàng là 20 cm; cây cách cây là 15 cm…Trong hình cấy mật độ 33 cây/m2, hàng cách hàng là 20 cm, cây cách cây là 15cm. Cứ 10 hàng hay 6 hàng lại bỏ một hàng không cấy để lấy lối đi lại chăm sóc.
Cấy mật độ 33 cây/m2
2.3. Xác nhận mật độ cấy khi cây không thẳng hàng (cấy tự do)
Nếu không cấy thẳng hàng, thì xác nhận khoảng cách khó hơn. Khi cấy phải ước lượng khoảng phương pháp để đạt được mật độ theo yêu cầu. Ví dụ muốn cấy mật độ 33 cây/m2 thì ước lượng hàng cách hàng khoảng 1 gang tay (20cm), cây cách cây 15cm (cứ 2 gang cấy 3 cây mạ), một cách tương đối như vậy sẽ đảm bảo bảo mật độ khoảng 33 cây/m2.
Cấy không theo thẳng hàng
3. Cấy lúa bằng mạ dược
3.1. Nhổ mạ
Nhổ mạ là dùng tay lấy cây mạ đang mọc trong ruộng mạ lên khỏi đất gieo. Sau đó rửa sạch đất ở rễ mạ, bó lại thành từng bó rồi vận tải đến nơi cấy.
– Cấy mạ gieo ở dưới ruộng ướt, trước khi cấy phải nhổ mạ. Khi nhổ mạ tay nghịch giữ ngọn cây mạ, tay thuận cầm sát gốc mạ, dùng lực của thể xác để nhổ cây mạ lên.
Nhổ mạ
– Sau thời điểm nhổ, đất còn dính ở rễ mạ, phải rửa sạch đất ở rễ của các cây mạ bằng cách cầm cả nắm mạ, giũ phần gốc xuống nước, rồi lấy tay thuận cầm nắm cây mạ đó đập vào chân để loại bỏ đất ở gốc mạ. Cứ làm vài lần như vậy cho đến khi sạch hết đất ở gốc mạ.
Rửa để giũ đất ở rễ mạ
– Sau thời điểm rửa sạch đất ở rễ mạ, đặt dây buộc mạ lên dụng cụ dùng để bó mạ đã được chuẩn bị sẵn ở ruộng, sắp gốc mạ cho thật bằng, rồi bó lại thành từng bó có đường kính ở chỗ lạt bó mạ từ 5-6 cm.
Bó mạ
– Cũng có thể nhổ mạ ở ruộng khô. Sau thời điểm giũ sạch đất ở rễ mạ. Tay nghịch cầm ngọn nắm mạ hơi bẻ ngược ra phía bên cạnh, đồng thời tay thuận cầm hai đầu của sợi dây đã đặt sẵn dưới nắm mạ vòng qua nắm mạ, vặn xoắn sợi dây để giữ cho nắm mạ chắc thành bó mạ.
Nhổ mạ ở ruộng khô
– Nhổ đến đâu, rửa gốc mạ rồi bó lại thành bó hay cứ nhổ xong đi bó một thể cũng được. Lưu ý: Tránh làm rối mạ
Nhổ mạ xong mới bó mạ
3.2. Vận tải mạ tới ruộng cấy
Có thể gánh mạ mang sang ruộng cấy
Gánh mạ đến ruộng cấy
Có thể vận tải mạ bằng xe nâng cấp tới nơi cấy.
Chuyển mạ bằng xe nâng cấp
3.3. Chia mạ ra ruộng cấy (rải mạ)
– Chia mạ: Là chia (rải) đều các bó mạ ra ruộng cấy
Chia đều mạ ra ruộng cấy
Chia mạ như vậy, cấy đến đâu, người đi cấy chỉ việc lấy mạ đến đó để cấy, không mất công đi lấy mạ.
Lưu ý: Khi chia mạ nên chia khoảng cách các bó mạ đều nhau và thích hợp với mật độ cấy để không mất công gom mạ dư hay phải đi lấy mạ để cấy.
Người cấy không mất công đi lấy mạ
Cũng có khi phải chia mạ đều trong ruộng cấy thành từng cụm có vài bó mạ như, chia mạ như vậy, mạ đỡ bị héo hơn so với chia rời từng bó mạ. Khi cấy đến cụm mạ nào, người đi cấy lại rải các bó mạ trong cụm đó ra xung quanh để cấy.
Chia mạ đều trong ruộng cấy thành từng cụm
3.4. Tiến hành cấy mạ dược (cấy mạ gieo dưới ruộng)
Khi cấy có thể cấy ngửa tay, cấy ngửa tay thì thường cấy được nông hơn, có nghĩa là rễ mạ không bị vùi sâu xuống bùn nên cây mạ dễ bén rễ, hồi xanh.
Có thể cấy ngửa tay
Có thể cấy úp tay
Có thể cấy 1 dảnh mạ trên một cây (khóm)
Có thể cấy nhiều dảnh mạ (2-3 dảnh) trên một cây (khóm)
4. Cấy mạ gieo trên sân
4.1. Chuẩn bị mạ gieo trên sân
Mạ gieo trên sân (mạ xúc), khi cấy không phải nhổ mạ, chỉ việc chuyển mạ đến ruộng cấy mà thôi. Chuyển mạ gieo trên sân đến ruộng cấy gồm các bước sau đây:
Bước 1: Cuộn mạ, Cuộn tròn từng băng mạ sao cho cuốn cây mạ vào bên trong, phân rễ mạ ở bên ngoài và nhẹ nhõm để cây mạ không bị gẫy.
Cuốn mạ gieo trên sân
Bước 2: Cho mạ vào bao, mang từng cuộn mạ vào bao, cột miệng bao mạ lại.
Lưu ý: Cẩn trọng, không để mạ bị dập, gẫy.
Cho mạ vào bao
Bước 3: Xếp mạ lên phương tiện vận tải.
Xếp mạ lên phương tiện vận tải
Bước 4: Chuyển các xe chở mạ tới bờ ruộng, đặt các bao mạ trên bờ để chuyển xuống ruộng cấy.
Chuyển mạ tới ruộng cấy
Bước 5: Mang các bao mạ xuống ruộng cấy
Mang các bao mạ xuống ruộng cấy
Bước 6: Chia mạ (rải mạ), chia đều mạ trên ruộng cấy để lúc cấy đỡ phải đi lấy mạ.
Chia đều mạ trên ruộng cấy
Lưu ý: Cần mang mạ sân rải ra ruộng trước khi cấy 10-15 giờ đồng hồ, để khi cấy dễ tách từng cây mạ trong tảng mạ.
Rải mạ ra ruộng trước cấy từ 10-15 giờ đồng hồ
Hoặc không cuộn thì có thể xúc từng tảng mạ để mang tới ruộng cấy.
4.2. Tiến hành cấy mạ gieo trên sân
a. Cấy mạ sân bằng tay
– Cấy mạ sân thường phải cấy ngửa tay, cấy ngửa tay vừa để dễ lấy cây mạ từ tảng mạ vừa cấy được nông tay vì cây mạ gieo sân thường ngắn từ 8-12cm:
+ Cấy 1 dảnh mạ trên cây (khóm) và cấy theo dây thẳng hàng.
Cấy mạ sân ngửa tay dễ lấy cây mạ từ tảng mạ
+ Cấy 1 dảnh mạ trên cây (khóm) và cấy theo từng ô. Ruộng được chia sẵn từng ô trước khi cấy. Lúc cấy, có thể một người cấy một ô hay nhiều người cấy trong cùng một ô.
Cấy theo từng ô (băng) đã chia sẵn ở trong ruộng
+ Cấy 1 dảnh mạ trên cây và cấy tự do, ruộng cấy không chia theo băng. Người cấy đi theo từng lối trong ruộng, kín lối này lại sang lối khác.
Cấy tự do kín lối này lại sang lối khác
– Mặc dù cấy theo hàng, theo băng hay cấy tự do, Trong quá trình cấy, khi cấy đến đâu nên để lại ít mạ đến đó để dặm sau này.
b. Cấy mạ (mạ sân, mạ khay) trên máy
– Chuẩn bị mạ để cấy máy: Thực ra gieo mạ để cấy máy thì gieo giống như gieo mạ trên sân và gieo bình thường như gieo mạ để cấy bằng tay.
+ Có thể gieo mạ sân
+ Có thể gieo mạ khay
Gieo mạ sân để cấy máy
Khi gieo nên chia thành từng ô nhỏ để sau này lấy mạ cấy cho thuận tiện.
Gieo mạ thành từng ô nhỏ hoặc gieo vào các khay nhựa
+ Có thể gieo mạ trong nhà lưới
Gieo mạ trong nhà lưới
+ Hoặc gieo mạ trong nhà che phủ ni lon, thường được vận dụng vào mùa Đông Xuân ở miền Bắc.
Gieo mạ trong nhà che ni lon
– Cấy lúa trên máy cấy, năng suất cấy cao hơn cấy tay rất nhiều. Tuy nhiên mới chi được vận dụng ở một vài nơi. Nếu vận dụng máy cấy thì không phải dù là ai cũng có thể lái được máy, vì vậy khi cấy lúa trên máy cũng có thể tự cấy hoặc thuê mướn. Tự cấy hoặc thuê mướn đều phải chuẩn bị máy cấy.
Chuẩn bị máy cấy lúa
+ Đặt mạ lên máy cấy
Đặt mạ lên máy cấy
+ Điều chỉnh máy cấy chạy trên ruộng
Lái máy cấy trên ruộng
+ Ruộng lúa được cấy trên máy: Người lái máy cấy điều khiển máy cấy chạy đến đâu thì cấy mạ được máy cấy đến đó.
Ruộng lúa được cấy trên máy
Nguồn: Giáo trình nghề trồng lúa năng suất cao – Bộ NNandamp;PT NT
