cầu cá vồ:Nhà tiêu cá vồ có thể dẹp bỏ
Mất thăng bằng giữa xây và chống
Đã gần 10 năm trôi qua, chuồng xí trên sông và CTCV vẫn còn đó. Số liệu sau đây được thăm dò trong tháng 10 và 11-2003 do dự án phân phối nước sạch và sệ sinh (CCNSVS) của AusAID ở một số xã thuộc Nam bộ cho thấy số hộ đi tiêu ngoài đồng hay trên sông do không có chuồng xí vẫn cầu cá vồ còn cao, và CTCV vẫn chiếm đa số trong số những hộ có cầu (xem bảng 1).
Vào năm 1996, một năm sau khoảng thời gian có chỉ thị 200/TTg, Trung tâm Sức khỏe cộng đồng Long An đã thử thăm dò ở một ấp của xã Tân Trạch, huyện Cần Đước. Theo ban chỉ đạo xã, đợt vận động đã giải tỏa được 94 trong tổng số 112 CTCV ven các trục lộ.
Điểm thăm dò
Tỷ lệ hộ có chuồng xí/tổng số hộ
Tỷ lệ hộ có cầu cá/tổng số hộ
21%
63,6%
78,5%
89,3%
61,9%
83,1%
65,1%
98,6%
48,3%
45,7%
Mặt khác một số hộ cũng cho biết là “qu cầu cá vồ a mùa khô, khi mương hào có nước trở lại chắc là phải làm cầu cá mà thôi”, đi tiêu là chuyện mỗi ngày, không có cầu thì phải dậy sớm đi tiêu ngoài ruộng. Khi đặt vấn đề vì sao không xây chuồng xí mới thì người dân nói họ không biết làm kiểu cầu gì, không có tiền, không có đất. Họ than phiền là “Nhà nước bảo dẹp cầu tiêu mà không chỉ cách làm cầu tiêu!”.
Phỏng vấn ở thị xã Bạc Liêu, Sa Đéc vào tháng 7-2002 của một dự án CCNSVS khác cầu cá vồ cho thấy nhiều nguời dân không làm cầu trên sông nhưng đi tiêu vào túi nhựa và… ném xuống sông.Thật vậy, một chuồng xí máy (bán tự hoại) có giá thành cho phần cơ bản tốn từ 1,8 – 2 triệu đồng quả là quá xa vời cho hộ có thu nhập trung bình và thấp. Nhiều vùng chịu lũ 3-4 tháng một năm cũng khó làm. Lại còn tình trạng ở đất đậu của người khác thì làm cầu ở đâu nên phải đi nhờ cầu cá của nhà bên.
Thật sự thì trong những năm sau chỉ thị 200 đã có những cuộc vận động sáng tạo những kiểu chuồng xí hợp vệ sinh thích hợp cho vùng đồng bằng sông Cửu Long, có tổng kết và in thành sách nhưng chưa đi vào đời sống người dân. Thêm vào đó, lối làm theo trào lưu, hình thức đã làm cuộc vận động thành chiến dịch xóa cầu cá đơn thuần. Mối quan hệ giữa xây và chống chưa được khắc phục hài hòa và tình hình hầu như vẫn chưa được cải tổ là bao.
Phải chăng cầu cá là nguồn lợi kinh tế?
Nhiều ý kiến nhấn mạnh nguyên nhân kinh tế để giải thích sự không thành công trong việc dẹp CTCV. Thật sự không có nhiều người dân tán thành với nguyên nhân này. Họ cho rằng nuôi cá chỉ là một cách tận dụng để có thêm huê lợi nhưng không phải là mục đích chính. Trừ những hộ làm cầu công cộng với mục đích nuôi cá kinh doanh, đa số các gia đình thả khoảng 100 con cá vào đầu mùa mưa và thu được khoảng 50kg cá vào cuối năm, theo thời giá hiện tại họ chỉ có khoảng 600.000 đồng chưa trừ vốn mua cá con hoặc hao hụt do cá chết. Hơn nữa đa số người dân ít khi bán cá lấy tiền mà chỉ dùng làm thức ăn trong gia đình.
CTCV chỉ xuất hiện thông dụng trên dưới 50 năm, nhất là từ khi nghề ương và bán cá con phát triển. Nhiều hộ rất “gớm” loại cá ăn phân người nên chỉ nuôi mà không ăn, hoặc sang cá qua mương lấy nước dùng nấu ăn để nuôi thêm vài tháng rồi mới dám ăn.
Thảo luận về nguyên nhân làm cầu cá, trước hết người dân cho rằng CTCV là cách làm tình thế góp phần làm xóm làng sạch hơn nhiều so với trước đó. Thật vậy, khi CTCV chưa thông dụng thì đa số gia đình đều dùng cầu trên sông hoặc đi ngoài đồng. CTCV thật sự đã giúp họ khắc phục vấn đề trước mắt: có cá để ăn phân. Đường sá, đồng ruộng, nguồn nước không còn thấy phân nhan nhản. Một chủ hộ ở xã Tân Qui Đông (Sa Đéc) nói: “Nhà không có cầu, nếu sui gia đến chơi ở qua đêm rồi làm sao?”.
Còn nguyên nhân khác là nó cũng na ná như cách đi cầu trên sông hay ngoài đồng, nghĩa là rất mát mẻ, thông thoáng. Thành ngữ “nhất quận công, nhì ỉa đồng” nói lên phần nào sự thoải mái đó. Thói quen đi tiêu cũng là thói quen, và phá bỏ thói quen thì “khó hơn phá hạt nhân nguyên tử” như A. Einstein đã nói.
Dẹp bỏ cầu cá và niềm tin của người dân
Nếu người dân chịu dẹp bỏ cầu cá và làm loại cầu khác thì trước hết họ phải tin rằng cầu cá là có hại cho sức khỏe của họ và loại chuồng xí mới sẽ mang lại sức khỏe cho họ. Thật sự thì niềm tin của người dân so với cầu cá đang như vậy nào? Tất cả chúng ta thử xem xét kết quả thăm dò của dự án CCNSVS trong năm 2003 (xem bảng 2).
Có thể thấy ngay rằng chỉ có dưới 10% người dân ở các điểm thăm dò tin rằng CTCV truyền bệnh nguy hiểm cho con người và dưới 30% tin rằng nó làm dơ nguồn nước. Trong khi đó đã có đến 45-70% tin rằng CTCV là không có hại. Hãy hình dung một cán bộ xã đến nhà dân nói rằng “anh nên dẹp CTCV vì nó có hại”, có thể người dân chẳng phản đối nhưng sau khoảng thời gian người cán bộ đi rồi họ cười khì và mọi chuyện vẫn như cũ. Áp đặt niềm tin của tất cả chúng ta vào niềm tin của quần chúng khác với giúp họ tự nhận thấy và tự thay đổi niềm tin của họ.
Vấn nạn truyền thông
Xã thăm dò
Nam Thái
Hưng Phú
Vĩnh Châu A
Tân Mỹ
Đại Hòa Lộc
Truyền bệnh nguy hiểm
3,8
2,8
5,7
2,8
7,6
Làm do nguồn nước
18,1
13,1
28,6
20,8
29,5
Không có hại
71,4
69,2
45,7
64,2
48,6
Không biết
0,0
9,3
12,4
7,5
8,6
Khác
6,7
5,6
7,6
4,7
5,7
Cộng
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Trong đợt phỏng vấn cán bộ ban nghề, đoàn thể tham gia dự án CCNSVS ở ba thị xã Sa Đéc, Bạc Liêu và Hà Tiên, hầu như không người nào nêu được khái niệm nước sạch là gì và các bệnh nào liên quan đến nước sạch và chuồng xí. Điều trọng yếu hơn là 90% những người được phỏng vấn cũng không biết có bao nhiêu kiểu cầu hợp vệ sinh, qui cách xây dựng như vậy nào, giá thành bao nhiêu.
Hơn nữa, vận động về vệ sinh là khó hơn cả vì không phải hễ hôm nay tôi đi tiêu trên cầu cá là ngày mai bị bệnh. Vậy điều tối thiểu là những người đi vận động phải được trang bị tuyệt kỹ trò chuyện về vệ sinh. Dự án CCNSVS ở ba thị xã đã thử huấn luyện những người hướng dẫn, sau đó những người này đi tập huấn cho tự nguyện viên vệ sinh trong khóm ấp. Chỉ riêng tuyệt kỹ trò chuyện về vệ sinh thôi đã mất ba ngày cho một lớp từ 20-25 người. Kết quả rất khả quan.
Vậy nếu muốn dẹp bỏ CTCV thì phải khắc phục đồng bộ ít nhất hai vấn đề cơ bản: kiểu cầu thích hợp cho vùng đồng bằng sông nước và tuyệt kỹ giáo dục người dân. Và chỉ có thể dẹp bỏ từ từ, theo đà phát triển kinh tế của tiểu vùng và năng lực của cán bộ trong từng thời điểm.
Link Source : https://tuoitre.vn/cau-tieu-ca-vo-co-the-dep-bo-11643.htm
