Ngày đăng: 11/04/2013, 15:31
SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THOA CẢM HỨNG LỊCH SỬ TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN HUY TƯỞNG LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Tp Hồ Chí Minh – 2007 Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa Lời cảm ơn Em xin thổ lộ lòng tri ân sâu sắc tới PGS.TS Trần Hữu Tá, người thầy đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn. Em xin chân tình cảm ơn quý thầy cô Khoa Ngữ Văn, nhất là các thầy cô trong Tổ Văn học Việt Nam trường ĐHSP TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận tiện cho em trong thời gian em học tập tại trường. Cuối cùng xin gửi lời cảm ơn tới những người thân: Gia đình, bạn thân, đồng nghiệp . đã luôn luôn khích lệ giúp đỡ tôi để có được kết quả này. Nguyễn Thị Phương Thoa Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: Nguyễn Huy Tưởng là một tác gia lớn của nền văn học Việt Nam thế kỷ XX, “chiếm vị trí xứng đáng trên văn đàn trước và sau cách mạng tháng Tám” [76, 11]. Sinh năm 1912, Nguyễn Huy Tưởng là bạn đồng thời với nhiều tác giả nổi tiếng trên văn đàn giai đoạn 1930 – 1945, nhưng ông chính thức gia nhập làng văn hơi muộn, đến đầu những năm 40 ông mới thực sự sáng tác. Khát vọng một đời văn của ông vẫn còn dang dở khi ông ra đi ở tuổi 48, dù vậy, khối lượng tác phẩm ông để lại khá khổng lồ. Ngoài sự phong phú về thể loại, đề tài sáng tác, sự nghiệp của Nguyễn Huy Tưởng còn được đánh giá chát về giá trị tư tưởng và nghệ thuật. Ông là một trong những nhà văn vinh dự được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học văn nghệ (đợt I) năm 1996. Văn nghiệp của Nguyễn Huy Tưởng m ay mắn được các con ông và bằng hữu gìn giữ rất thận trọng, hầu như còn nguyên vẹn. Những sáng tác ấy bao gồm tiểu thuyết, kịch bản điện ảnh , kịch nói, truyện phim, truyện thiếu nhi, chữ ký ., thậm chí còn cả những trang nhật ký viết từ thời ông còn là cậu học trò thành chung ở Hải Phòng (năm 1930) đến trang nhật ký cuối cùng (đề ngày 21/6/1960) khi ông đang trên giường bệnh, ít ngày xưa khi tử vong. Thông thường khi tìm hiểu lịch sử tư tưởng của một nhà văn tất cả chúng ta chỉ có thể biết thông qua việc tìm hiểu tác phẩm. Nhưng trong trường hợp nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, điều may mắn hơn là tất cả chúng ta có thể xác nhận rõ ràng tư tưởng, cảm hứng và định hướng sáng tác của tác giả qua những dòng nhật ký ông để lại. Có thể coi đó là kim chỉ nam trợ giúp quá trình tìm hiểu tác phẩm của nhà văn. Đề tài trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng khá phong phú và phong phú: quá khứ và hiện tại, nông thôn và thành thị, chiến trường và hậu phương . nhưng trong những đề tài ấy, nhà văn có sở trường đặc biệt về đề tài lịch sử. Đây cũng là phòng ban sáng tác có giá trị nhất trong văn nghiệp của ông. Đề tài lịch sử xuất hiện trong nhiều thể loại sáng tác của Nguyễn H uy Tưởng như: tiểu thuyết, kịch bản, truyện thiếu nhi, truyện phim. Tâm huyết với nghề văn, nhưng Nguyễn Huy Tưởng còn đặc biệt tâm huyết với lịch sử quê nhà, đó là vùng quê ngoại thành Hà Nội. Có vẻ vì vậy mà ông gắn bó với vùng đất Thăng Long bằng mối tơ duyên kỳ lạ. Hầu hết các mẩu chuyện lịch sử mà ông khai thác đều tập trung ở vùng đất kinh kì, qua đó nhà văn trổ tài sự hiểu rõ sâu sắc tâm lý, cá tính con người thủ đô, cũng như những truyền thống văn hóa, những giai thoại lịch sử của vùng đất ngàn năm văn hiến này. Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa Đời văn của Nguyễn Huy Tưởng khởi đầu bằng vở kịch Vũ Như Tô và kết thúc với cuốn tiểu thuyết còn dang dở Sống mãi với thủ đô. Chỉ xét riêng những tác phẩm lớn nầy cũng đủ thấy tâm huyết nhà văn dồn cho Thăng Long. Đây là vùng đất đã nhìn thấy biết bao thăng trầm của lịch sử dân tộc, nơi hội tụ hồn thiêng sông núi, gợi c ho nhà văn niềm tự hào vô bờ về quá khứ và niềm đau xót khi nhìn thấy thủ đô tràn ngập trong khói lửa của những ngày toàn quốc kháng chiến. Bằng những tri thức tự tìm tòi, học hỏi, Nguyễn Huy Tưởng đã dựng lại một không gian lịch sử của Thăng Long xưa và Hà Nội nay, vừa chân thật vừa sống động với những nét văn hóa sâu sắc, tinh tế. Đó vừa là tấm l òng vừa là sở trường sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng. Có thể nói nhà văn Nguyễn Huy Tưởng là cây viết tiêu biểu của thiên hướng tiểu thuyết lịch sử trong văn học Việt Nam hiện đại. Trong những năm gần đây, giới tìm hiểu đã có nhiều công trình khoa học xoay quanh cuộc sống và sự nghiệp của ông. Nhưng toàn cầu văn nghệ trong văn xuôi Nguyễn Huy Tưởng vẫn còn những khoảng trống chưa đư ợc giới tìm hiểu tìm hiểu thấu đáo. Từ nhỏ, người tìm hiểu để tài này đã được tiếp xúc với những truyện lịch sử dành cho thiếu nhi đầy hấp dẫn như Lá cờ thêu sáu chữ vàng, Kể chuyện Quang Trung, cho đến những bộ tiểu thuyết như Đêm hội Long Trì, An Tư, Sống mãi với thủ đô . do đó ít nhiều đã cảm nhận về lịch sử dân tộc và phần nà o cốt cách lịch lãm của văn phong Nguyễn Huy Tưởng. Trân trọng và ngưỡng mộ tài hoa của nhà văn, chúng tôi chọn đề tài này với mục đích muốn có một cái nhìn bao quát về cảm hứng chủ đạo trong sự nghiệp sáng tác nói chung và tiểu thuyết nói riêng của Nguyễn Huy Tưởng, góp phần nhất định vai trò và vị trí của một nhà văn lớn so với nền văn học Việt Nam hiện đại. Đó là nguyên nhân gợi dẫn chúng tôi tiếp cận với đề tài: “Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết của Nguyễn Huy Tưởng.” 2. Lịch sử vấn đề: Cho đến thời điểm hiện tại, số lượng các nội dung, các công trình tìm hiểu, phê bình và giới thiệu về con người và sự nghiệp của Nguyễn Huy Tưởng t uy chưa sánh bằng những tên tuổi cùng thời như Nam Cao, Vũ Trọng Phụng, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử . nhưng cũng không phải là con số khiêm tốn. Hầu hết những nội dung và các công trình tìm hiểu về ông đều là của các tác giả có tiếng tăm, có uy tín trong giới tìm hiểu. Gần đây các tác giả Nguyễn Bích Thu và Tôn Thảo Miên đã biên soạn, chọn lọc những bài phê bình, tìm hiểu có chất lượng về nhà văn trong cuốn: Nguyễn Huy Tưởng – về tác gia và tác phẩm. Đây l à một công trình khá công phu, là nguồn tư liệu quý để chúng tôi có thể tham khảo, phục vụ Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa cho đề tài. Tổng hợp từ các ý kiến nhận xét, chúng tôi xin chọn lọc một số ý kiến và phân loại như sau: 2.1. Những ý kiến nhận xét về đề tài lịch sử trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng: Với vốn tri thức rộng và sâu, quá khứ dân tộc trong sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng không lúc nào là một nhát cắt đơn giản mà là nhiều đường mạch gắn bó với lịch sử “Và lịch sử bao giờ cũng là sự kết nối từ quá k hứ đến hiện đại, đó là sự song hành hoặc tương phản giữa một bên là bạo lực của ngoại xâm, của cường quyền, của những rối ren và náo động của xã hội, với một bên là sự mỏng manh, sự bấp bênh của những số phận, những cuộc tình, những đam mê và khát vọng của con người, trong đó chiếm vị trí trung tâm là người trí thức” [42, 97] Cũng là một trong những tác giả tâm huyết với văn học thiếu nhi, nhà văn Tô Hoài đã từng coi Nguyễn Huy Tưởng là một cây viết sử thi hết sức hùng tráng. Đọc những sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng về đề tài này, ông đã nhận xét : “Anh thèm có những tài năng nào đó đem được cả nghìn năm lịch sử dựng nước biến thành bộ truyện chói lọi hàng trăm, hàng trăm nhân vật anh hùng ( .) Từ lòng mong muốn đưa t âm hồn các em tới những đỉnh cao đẹp trong tư tưởng tình cảm, Nguyễn Huy Tưởng chọn chủ đề truyền thống theo lối riêng của mình thể hiện qua những đề tài cổ tích và lịch sử ( .). Trong văn học thiếu nhi của ta, kể chuyện lịch sử và cổ tích, cho đến bây giờ, chưa có ai chuyên và thành công như Nguyễn Huy Tưởng” [ 23]. Trong chuyên khảo Nguyễn Huy Tưởng (1912 – 1960) Hà Minh Đức và Phan Cự Đệ, đã nhận định: “Tr ong số các tác giả, Nguyễn Huy Tưởng là người có thế giới quan tiến bộ nhất và đã cố gắng khai thác đề tài lịch sử một cách nghiêm túc và sáng tạo. Riêng Nguyễn Huy Tưởng, trong tác phẩm của mình đã tỏ ra khá trung thành với tinh thần của những thời đại quá khứ xa xưa. Để xây dựng những vở kịch và tiểu thuyết lịch sử của mình Nguyễn Huy Tưởng rất chú ý tìm tòi nghiên cứu những tài liệu lịch sử, những tác phẩm của các nhà văn quá k hứ”. Trên nền tảng đó, hai nhà tìm hiểu nhất định sự sáng tạo của nhà văn: “Nguyễn Huy Tưởng đã có công nghiên cứu lịch sử nhưng anh không nô lệ tài liệu lịch sử . Nguyễn Huy Tưởng đã đi sâu vào đời sống nội tâm, vào đời sống riêng của nhân vật, chứ không phải chỉ trình bày nhân vật trong lúc mang quân phục lịch sử để diễu hành” (c hữ dùng của V.G. Biêlinxky). Năm 1996, Nguyễn Huy Tưởng được truy tặng giải thưởng Hồ Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa Chí Minh về văn học văn nghệ, Hà Minh Đức trong quyển sách giới thiệu về Các nhà văn được giải thưởng Hồ Chí Minh, đã nhấn mạnh đến cảm hứng chủ đạo của ngòi bút Nguyễn Huy Tưởng như sau: “Nguyễn Huy Tưởng đã khơi nguồn cho tác phẩm của mình từ dòng lịch sử của dân tộc với bao trang hào hùng rực rỡ chiến công chống xâm lược. Lịch sử được cảm nhận sâu sắc trong những ngày đen tối của cuộc đời hiện tại. Hiện tại không chỉ liên hệ với quá k hứ theo dòng thời gian mà nhiều khi là điểm xuất phát và là cảm hứng trực tiếp để khai thác đề tài lịch sử” [77.60]. Trong lời giới thiệu Tuyển tập Nguyễn Huy Tưởng tập 1 (NXB Văn hóa Hà Nội, 1984), Hà Minh Đức đã đề cập: “Những sự kiện lịch sử lớn lao đã được làm sống dậy chân thực và hào hùng trong tác phẩm của Nguyễn Huy Tưởng. Có thể nói chất sử thi đã nảy nở trong cảm hứng lịch sử sâu sắc về đất nước trong những phút trọng đại với những trang viết nhiều khói lửa về một dân tộc anh hùng” [15]. Nguyễn Bích Thu và Tôn Thảo Miên trong nội dung Nguyễn Huy Tưởng – khát vọng một đời văn đã nhận xét: “Đối với nền văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Huy Tưởng là một trong số hiếm hoi những tiểu thuyết gi a có sở trường về đề tài lịch sử”. Dẫn lời nhà văn Nguyễn Minh Châu, các nhà tìm hiểu cũng nhất định trong nội dung này rằng: “Nguyễn Huy Tưởng là một nhà văn đồng thời cũng là một nhà văn hóa”, cái nhìn của ông về lịch sử là cái nhìn từ góc độ văn hóa học. Nội dung phân tích rõ cảm hứng của nhà văn Nguyễn Hu y Tưởng có sự gắn bó sâu sắc với lịch sử Thăng Long – Hà Nội. Mạch cảm hứng này xuyên suốt trong những sáng tác của ông trong nhiều thể loại, ở nhiều thời khắc quan trọng của vùng đất này, từ cảm hứng về lịch sử Thăng Long thời nhà Trần chống quân Nguyên Mông, đến ngày Hà Nội rực lửa căm hờn của buổi đầu khá ng chiến chống Pháp, như lời nhà văn Nguyễn Tuân nhận xét: “Đọc lại những tiểu thuyết lịch sử, kể cả Sống mãi với thủ đô, người đọc vẫn gây gây mùi khói vấn vương ngàn năm Thăng Long chốn cũ” [83,324]. Các nhà tìm hiểu cho rằng: “Trong các tiểu thuyết lịch sử của mình, Nguyễn Huy Tưởng không chỉ muốn diễn đạt tri thức của ông về lịch sử . m à điều quan trọng hơn là muốn gieo vào lòng họ những câu hỏi, đặt ra các vấn đề đối thoại trong sáng tác để mọi người cùng nghiền ngẫm” [76,19]. Nhận định về các vở kịch của Nguyễn Huy Tưởng, hai nữ tác giả viết: “Ngòi bút sử thi mang màu sắc lịch sử kết hợp với phong vị lãng mạn, trữ tình là đặc điểm cơ bản trong kịch Nguyễn Huy Tưởng” [76, 32]. Vở Vũ Như Tô – vở kịch xuất sắc nhất của kịch tác gia Nguyễn Huy Tưởng – đã thành công “ở chỗ tác phẩm vừa bảo đảm tính chân thực lịch sử vừa có tính chân thực nghệ thuật” [76,32]. Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa Nhà sử học Lê Văn Lan trong nội dung Nguồn sáng ở một nhà văn đi trước [33] đã xác nhận những tác động của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng tới mình như sau: “Trong khoảng hai mươi năm làm truyện lịch sử cho thiếu nhi, dưới ảnh hưởng của Nguyễn Huy Tưởng, điều mà tôi học được, chủ yếu là qua những truyện lịch sử viết cho thiếu nhi của anh – kể cả học mà chưa hành đư ợc – là tính khoa học, tính văn học – văn nghệ, tính văn học thiếu nhi, đều ở mức cao”. Trong bài Khắc khoải một đời văn nhà tìm hiểu Vũ Tuấn Anh có viết: “Đọc Nguyễn Huy Tưởng, ai cũng nhận ra một cảm hứng lịch sử dồi dào bao trùm phần lớn các tác phẩm. Cái nguồn dồi dào ấy đủ sức phân nhánh ra nhiều thể loại: kịch lịch sử, tiểu thuyết lịch sử, truyện lịch sử viết cho thiếu nhi . và làm nên nét đặc sắc của văn ông” [77, 209] . Viết về Những trằn trọc và khát khao sáng tạo của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, Mai Hương nhận xét: “Những suy nghĩ sâu sắc ấy về lịch sử về dân tộc đã góp phần khơi gợi nguồn mạch riêng cho ngòi bút Nguyễn Huy Tưởng để rồi lịch sử dân tộc mãi gắn bó v à trở thành dòng mạch dào dạt, xuyên chảy suốt cả đời viết văn của ông, đến như thành một nổi ám ảnh, một sự đam mê” [28]. Qua một vài ý kiến tiêu biểu nhận xét như đã dẫn ở trên có thể nhất định đề tài lịch sử là phần tâm huyết nhất trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng và ở đó người đọc có thể nhận thấy một phong thái tài hoa lịch lãm của một nhà văn hóa lớn đầy tâm huyết với lịch sử dân tộc và những khát khao sáng tạo. 2.2. Những ý kiến nhận xét về đề tài lịch sử trong bốn tiểu thuyết Đêm hội Long Trì, An Tư, Lá cờ thêu sáu chữ vàng và Sống mãi với thủ đô: Theo Hà Minh Đức: “Tác phẩm đầu tay Đêm hội Long Trì mở đầu cho quá trình sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng, tác phẩm dựa trên những tư liệu được đề cập đến trong Hoàng Lê n hất thống chí và Việt Lam Xuân Thu, khai thác câu chuyện xoay quanh quan hệ giữa chúa Trịnh Sâm và hai chị em Đặng Thị Huệ, Đặng Mậu Lân. Nguyễn Huy Tưởng không chỉ muốn dừng sự việc lại ở đó. Anh muốn tìm đến một bàn tay dũng cảm vừa thể hiện tinh thần công lý phù hợp với ý dân, vừa phải hợp với chân lý của lịch sử để trừng trị kẻ tàn bạo” [77, 61]. Với An Tư, Hà Minh Đức nhận định: “Viết An Tư, Nguyễn Huy Tưởng muốn nói nhiều hơn đến vận mệnh của dân tộc trong cơn sóng gió kinh hoàng của lịch sử. Chính vào thời điểm như con thuyền sẽ bị chìm đắm, lại bộc lộ rõ sức mạnh hiệp đồng muôn người Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa như một của dân tộc .Qua An Tư, Nguyễn Huy Tưởng đã bắt được cái chất bi tráng của một thời đại lịch sử thấm sâu trong số phận nhiều người. Nguyễn Huy Tưởng đã tránh được cái nhìn sơ lược đối với những vấn đề lịch sử phức tạp”. Từ đó, ông nhận xét chung về mảng đề tài lịch sử trong tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn H uy Tưởng: “Qua Đêm hội Long Trì, Vũ Như Tô, Cột đồng Mã Viện, An Tư .có thể nói toàn bộ sáng tác của Nguyễn Huy Tưởng ở thời kỳ trước cách mạng tháng tám đều dành cho đề tài lịch sử. Nguyễn Huy Tưởng không khai thác lịch sử theo quan điểm phục cổ, sùng bái và thêu dệt quá khứ. Nguyễn Huy Tưởng tìm hiểu và thể hiện lịch sử theo quan điểm tiến bộ” [77, 69]. Với Sống mãi với Thủ Đô và Lũy hoa, Hà Minh Đức khẳng định: “Nguyễn Huy Tưởng đã rất có ý thức về thời gian nghệ thuật trong tác phẩm. Chiều dài của lịch sử thời điểm đầu của cuộc kháng chiến thủ đô có một ý nghĩa hết sức quan trọng để miêu tả cuộc sống và con người trên mảnh đất thiêng liêng này” [77, 79]. Nguyễn Huy Tưởng Note nhiều hơn đến sự chuyển biến của xã hội và con người trong những năm tháng thiêng liêng ấy. Cũng vì vậy mà Sống mãi với thủ đô “không chỉ nhằm diễn tả lại hai ngày đêm chiến đấu của quân dân Hà Nội, sâu xa hơn, tác giả muốn nói đến quá trình của từng người dân Hà Nội đến với Cách mạng và tham gia đấu tranh cách mạng. Thời điểm lịch sử này bộc lộ rõ nét nhất, đa dạng nhất, chi tiết nhất cái riêng của H à Nội mà không một thời điểm nào trước đó và sau này lặp lại nữa” [77, 80]. Cái tài của nhà tiểu thuyết lịch sử là khả năng lựa chọn những hoàn cảnh, tình huống quan trọng của lịch sử để vừa có cái nhìn bao quát về vận mệnh dân tộc vừa đi sâu khai thác những biến chuyển trong đời sống của cá nhân con người. Theo nhà nghi ên cứu, “Nguyễn Huy Tưởng đã dựng lại được một Hà Nội bao quát trong không gian, chuyển động và lắng sâu trong thời gian .Bề dày lịch sử đã tạo nên một truyền thống kiên cường trong đấu tranh và cũng tạo dựng nếp sống văn hóa lâu đời . Viết Sống mãi với thủ đô, Nguyễn Huy Tưởng luôn có ý thức tìm tòi phát hiện ở mỗi cuộc đời, mỗi căn nhà một điều gì đó còn ẩn tàng của hôm qua và hôm nay” [77, 80] . Nguyễn Bích Thu và Tôn Thảo Miên đặc biệt Note tới tiểu thuyết Sống mãi với thủ đô bởi đây là tác phẩm được nhà văn nung nấu từ rất lâu, dù tác phẩm còn dang dở nhưng cũng trổ tài được sự trưởng thành của ngòi bút đang độ sung sức của ông. Nhận xét về tiểu thuyết này, hai nhà tìm hiểu viết: “Với Sống mãi với thủ đô, Nguyễn Huy Tưởng không chỉ thành công trong tái tạo không khí hào hùng bi tráng của lịch sử mà cả trong Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa miêu tả diễn biến tâm lý phức tạp, tinh tế của đời sống tâm hồn nhân vật, mang ý nghĩa nhân bản, đề cao lòng yêu nước và sự sống con người. Ở góc độ khác, chỉ với ngòi bút hào hoa, tác giả cuốn tiểu thuyết mới tả được những nét sang trọng, lịch sự của thủ đô. Sang trọng lịch sự mà vẫn yêu nước, ghét Tây, điều đó làm nên bản sắc riêng, không lẫn với các trường thiên tiểu thuyết cùng t hời của Sống mãi với thủ đô” [76,21] Nhà văn Như Phong đã cảm thu được bước ngoặt mới trong quá trình sáng tạo của Nguyễn Huy Tưởng mà Sống mãi với thủ đô là một minh chứng: “Tập tiểu thuyết chưa trọn vẹn này đã làm cho ta thấy được các tính chất phức tạp của thực tế. Kháng chiến không còn cái vẻ tráng lệ hơi dễ dãi, cái lối lý tưởng hóa con người hơi ngây t hơ mà nhiều tác phẩm của Nguyễn Huy Tưởng trước đây vẫn có. Với tác phẩm cuối cùng này, anh đã tự đổi mới trong phương pháp nghệ thuật của mình” [54]. Nhà tìm hiểu Nguyễn Ngọc Thiện cũng nêu ra giá trị của tác phẩm là ở sự lựa chọn một thời khắc lịch sử đáng giá để tạo nền cho tiểu thuyết, “trong độ dồn né n căng thẳng của thời gian và sự bức bối chật hẹp của không gian, tức một trường không thời gian thử thách nghiệt ngã bản lĩnh dân tộc cũng như từng số phận con người. Qua đó, ông khẳng định những giá trị thẩm mỹ mang thuộc tính nhân bản, cao thượng, tốt đẹp” [73] và cho rằng Sống mãi với thủ đô đồng dạng với Chiến tranh và hòa bình ở việc khai thác lịch sử như là một quá khứ gần, ở văn nghệ đan cài giữa kể và tả, giữa k hắc họa chân dung, hành động nhân vật với những mổ xẻ diễn biến nội tâm qua những xung đột của ý chí, dục vọng, tình cảm dưới thúc đẩy của hoàn cảnh bên ngoài, của người khác cũng như sự tự vận động trong tiềm thức, ám ảnh và nhữn g lò so nội lực bị kìm giữ. Nội dung cũng nêu ra sự phản ánh hiện thực của tác phẩm ở cấp độ tổng kết, soi sáng theo chiều rộng và chiều sâu của những vấn đề đạo đức, nhân sinh, tìm hiểu những ngành nghề còn tiềm tàng trong toàn cầu trí não của những người hôm qua, mang toàn bộ trở thành sống động trước mắt người đọc. Vân Tha nh trong bài Cuối thế kỷ nhìn lại Nguyễn Huy Tưởng với các tác phẩm viết cho tuổi thơ có nêu nhận định như sau: “Nguyễn Huy Tưởng là nhà văn viết cho thiếu nhi rất có trách nhiệm. Hướng viết của ông là ca ngợi con người Việt Nam anh hùng trong quá khứ và trong hiện tại. Truyện viết cho thiếu nhi của ông đều lấy truyền thống dân tộc làm chủ đề miêu tả” . Trong công trình tìm hiểu về tác phẩm Lá cờ th êu sáu chữ vàng , Thiều Quang nhất định đây là một công trình sáng tác văn nghệ đã đạt đến mức văn nghệ rung cảm Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa được lòng người, thành ra mặc dù có đối tượng riêng của nó là thiếu nhi, nhưng thực tiễn nó vẫn là một tác phẩm chung cho toàn bộ các giới, các tầng lớp độc giả. Nhìn chung các bài phê bình và tìm hiểu xoay quanh đề tài tiểu thuyết lịch sử trong sự nghiệp của Nguyễn Huy Tưởng thường tập trung khai thác ở một vài điểm nổi trội như hướng nhìn, cách tiếp cận lịch sử, văn nghệ xây dựng nhân vật . song chưa có cái nhìn bao quát về cảm hứng lịch sử của nh à văn. Đặc biệt các nhà tìm hiểu thường tập trung vào tiểu thuyết Sống mãi với thủ đô ít có tài liệu viết về Lá cờ thêu sáu chữ vàng. Những bài viết có đề cập đến hai tác phẩm Đêm hội Long Trì và An Tư đều chưa khai thác sâu cả về nội dung và giá trị văn nghệ mà chỉ dừng lại ở mức giới thiệu nội dung tác phẩm. Như vậy những giá t rị của Đêm hội Long Trì và An Tư đã bị chìm khuất so với chính những sáng tác của cùng tác giả. Do đó, chúng tôi kì vọng qua luận văn có thể làm rõ hơn những giá trị trong các tiểu thuyết lịch sử này. 3/. Mục đích tìm hiểu: Luận văn tiến hành thăm dò tìm hiểu một cách bao quát và hệ thống về cảm hứng lịch sử của Nguyễn H uy Tưởng trong các tiểu thuyết Đêm hội Long Trì, An Tư, Sống mãi với thủ đô, Lá cờ thêu sáu chữ vàng, là những tiểu thuyết có tính chất như cái mới khởi đầu và kết thúc văn nghiệp của ông. Chúng tôi muốn có cái nhìn khách quan và khoa học về cảm hứng lịch sử của nhà văn từ góc độ thể loại. Trên nền tảng đó, ghi nhận những đóng góp và nhất định vị trí của nhà văn với sự phát triển thể loại tiểu thuyết lịch sử nói riêng và văn học Việt Nam hiện đại nói chung. Xét ở góc độ sư phạm, người viết luận văn nhận thấy việc mang những tác phẩm văn học viết về đề tài lịch sử dân tộc vào trong nhà trường còn quá hạn chế. Đó là nguyên nhân dẫn theo hiện tượng mà những người tâm huyết với sự nghiệp giá o dục đang đề cập đến như một vấn đề bất ổn. Thế hệ trẻ Việt Nam hiện tại còn thờ ơ với lịch sử nước nhà, trong khi lại hiểu rõ về lịch sử Trung Quốc. Nguyên nhân chính là sự truyền bá tràn ngập lịch sử, văn hóa Trung Quốc qua phim ảnh, truyền thuyết, còn những pho tiểu thuyết lịch sử Việt Nam, do ít được thông dụng tr ong thực tiễn cuộc sống nên còn quá xa lạ với thế hệ trẻ hiện tại. Khám phá giá trị tiểu thuyết lịch sử của Nguyễn Huy Tưởng, những tiểu thuyết được viết nên bởi tình yêu tha thiết với lịch sử dân tộc và ước muốn của cố nhà văn lưu lại những niềm tự hào trong quá khứ cho thế hệ mai sau, người viết luận văn mong sẽ được góp thêm tiếng nói […]… tài như cảm hứng, cảm hứng lịch sử, khái niệm tiểu thuyết, những đặc trưng cơ bản của thể loại tiểu thuyết * Chương 2: Những vật liệu đa phần của cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Mô tả phân tích cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết của Nguyễn Huy Tưởng trước và sau cách mạng tháng Tám qua một số tác phẩm tiêu biểu * Chương 3: Một số dấu hiệu đa phần của tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng gắn liền với đặc trưng tiểu thuyết và cảm hứng chủ đạo xuyên suốt những tác phẩm Cảm hứng lịch sử trong Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa CHƯƠNG 1: VỀ MỘT SỐ KHÁI NIỆM 1.1 Về khái niệm cảm hứng và cảm hứng lịch sử 1.1.1 Về khái niệm cảm hứng và cảm hứng chủ đạo Cảm hứng là gì? Trong sự nghiệp sáng tác của mình, nhà văn Nguyễn Huy Tưởng rất tâm huy t… niệm tiểu thuyết lịch sử 1.2.2.1 Tiểu thuyết lịch sử là những tác phẩm mang trọn đặc trưng của tiểu thuyết nhưng lại lấy đề tài lịch sử làm cảm hứng sáng tạo văn nghệ Ở đây, tác giả dựa vào những sự kiện trong quá khứ, hư cấu tưởng tượng thêm để tạo ra tác phẩm nhằm gây hứng thú cho người đọc Tiểu thuyết lịch sử tuy mượn đề tài và lấy cảm hứng từ lịch sử nhưng không Cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết. .. về cuộc chiến tranh trong “quá khứ gần” bằng cảm hứng lịch sử như Nguyễn Huy Tưởng viết Sống mãi với thủ đô Do vậy cuốn tiểu thuyết này cùng với ba tiểu thuyết kể trên có thể coi như là những tác phẩm điển hình trổ tài cảm hứng chủ đạo trong sự nghiệp sáng tác của tác giả Nguyễn Huy Tưởng Không phải ngẫu nhiên mà Nguyễn Huy Tưởng Cảm hứng lịch sử trong Tưởng Nguyễn Thị Phương… và mỹ học trong và ngoài nước, người viết luận văn sẽ tiến hành thăm dò cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết của Nguyễn Huy Tưởng qua hai vấn đề cơ bản: a Mô tả, phân tích cảm hứng lịch sử trong một số tiểu thuyết tiêu biểu b Dựa vào cảm hứng lịch sử bước đầu tổng quan một vài dấu hiệu đa phần của Tưởng 5/ Phạm vi tìm hiểu: Luận văn tập trung tìm hiểu bốn tiểu thuyết: Đêm… đến văn nghệ tiểu thuyết như xây dựng nhân vật, sự phong phú về đề tài bước đầu đã làm cho tiểu thuyết lịch sử khởi sắc, đỡ tẻ nhạt 1.3 Hướng tiếp cận, lý giải cảm hứng lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, số lượng những tiểu thuyết gia có sở trường về đề tài lịch sử không nhiều Trong giai đoạn 1930 – 1945, nhiều tiểu thuyết lấy đề tài lịch sử ra đời nhưng… thường cho các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử Trong tiểu thuyết lịch sử, người đọc có thể bắt gặp mọi sự diễn ra như trong cuộc sống Tiểu thuyết lịch sử cũng đòi hỏi nhà văn không được sao chép lịch sử một cách giản đơn mà đòi hỏi phải có sự sáng tạo Sáng tạo là bản chất của văn nghệ và cũng là đặc trưng của thể loại tiểu thuyết lịch sử Bởi vậy, yêu cầu đặt ra trong tiểu thuyết lịch sử là cần phải có… mặt lý thuyết, các tác giả trên đều làm sáng tỏ được một vấn đề nào đó trong khái niệm về tiểu thuyết lịch sử Song trên thực tiễn sáng tác thì tiểu thuyết lịch sử của ta qua các thời kỳ nhìn chung còn chưa đạt đến cái chuẩn lý tưởng mà toàn cầu đã biết tới Phần lớn các tiểu thuyết lịch sử của ta đều coi việc tái hiện sự kiện lịch sử, không khí lịch sử là mục đích chính, nghĩa là tiểu thuyết lịch sử Việt… thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa Tiểu thuyết lịch sử ra đời tương đối sớm cả ở văn học phương Đông và văn học phương Tây Ở mỗi nền văn học, luôn tồn tại những tư tưởng rất khác nhau về mối quan hệ giữa hiện thực lịch sử và hư cấu trong tiểu thuyết lịch sử Là một loại hình mang đầy đủ những đặc trưng của tiểu thuyết, tiểu thuyết lịch sử lấy nội dung lịch sử làm đề tài và cảm hứng sáng tạo,… đến Trong tác phẩm có nhiều trang nói về những mất mát, đau thương, có cả những nhân vật ích kỷ, vụ lợi, thờ ơ với vận mệnh dân tộc nhưng toàn bộ những cái đó chỉ làm nền để tôn lên chất men say trong cảm hứng ngợi ca hào hùng của tác phẩm Cảm hứng lịch sử trong Tưởng Nguyễn Thị Phương Thoa CHƯƠNG 2:NHỮNG CHẤT LIỆU CHỦ YẾU CỦA CẢM HỨNG LỊCH SỬ TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN HUY TƯỞNG . đa phần của cảm xúc lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Mô tả phân tích cảm xúc lịch sử trong tiểu thuyết của Nguyễn Huy Tưởng trước và sau. ra khái niệm cảm xúc lịch sử nhưng trong nhiều bài phê bình tìm hiểu về tiểu Cảm xúc lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương
Đề tài về: cảm xúc lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌCPHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINHTHỊ PHƯƠNG THOALUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Tp Hồ Chí Minh – 2007Thị Phương Thoa Lờiơn Em xin thổ lộ lòng tri ân sâu sắc tới PGS.TS Trần Hữu Tá, người thầy đã tận tình hướng dẫn emsuốt quá trình làm luận văn. Em xin chân thànhơn quý thầy cô Khoa Ngữ Văn, nhất là các thầy côTổ Văn học Việt Nam trường ĐHSP TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận tiện cho emthời gian em học tập tại trường. Cuối cùng xin gửi lờiơn tới những người thân: Gia đình, bạn thân, đồng nghiệp . đã luôn luôn khích lệ giúp đỡ tôi để có được kết quả này.Thị Phương ThoaThị Phương Thoa MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài:là một tác gia lớn của nền văn học Việt Nam thế kỷ XX, “chiếm vị trí xứng đáng trên văn đàn trước và sau cách mạng tháng Tám” [76, 11]. Sinh năm 1912,là bạn đồng thời với nhiều tác giả nổi tiếng trên văn đàn giai đoạn 1930 – 1945, nhưng ông chính thức gia nhập làng văn hơi muộn, đến đầu những năm 40 ông mới thựcsáng tác. Khát vọng một đời văn của ông vẫn còn dang dở khi ông ra đi ở tuổi 48, dù vậy, khối lượng tác phẩm ông để lại khá khổng lồ. Ngoàiđa dạng về thể loại, đề tài sáng tác,nghiệp củacòn được đánh giá chát về giá trị tưvà văn nghệ. Ông là mộtnhững nhà văn vinh dự được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học văn nghệ (đợt I) năm 1996. Văn nghiệp củam ay mắn được các con ông và bằng hữu gìn giữ rất thận trọng, hầu như cònvẹn. Những sáng tác ấy bao gồmthuyết, kịch bản điện ảnh , kịch nói, truyện phim, truyện thiếu nhi, chữ ký ., thậm chí còn cả những trang nhật ký viết từ thời ông còn là cậu học trò thành chung ở Hải Phòng (năm 1930) đến trang nhật ký cuối cùng (đề ngày 21/6/1960) khi ông đang trên giường bệnh, ít ngày xưa khi tử vong. Thông thường khi tìm hiểutưcủa một nhà văn tất cả chúng ta chỉ có thể biết thông qua việc tìm hiểu tác phẩm. Nhưngtrường hợp nhà vănTưởng, điều may mắn hơn là tất cả chúng ta có thể xác nhận rõ ràng tư tưởng,và định hướng sáng tác của tác giả qua những dòng nhật ký ông để lại. Có thể coi đó là kim chỉ nam trợ giúp quá trình tìm hiểu tác phẩm của nhà văn. Đề tàisáng tác củakhá phong phú và phong phú: quá khứ và hiện tại, nông thôn và thành thị, chiến trường và hậu phương . nhưngnhững đề tài ấy, nhà văn có sở trường đặc biệt về đề tàisử. Đây cũng là phòng ban sáng tác có giá trị nhấtvăn nghiệp của ông. Đề tàixuất hiệnnhiều thể loại sáng tác củaH uynhư:thuyết, kịch bản, truyện thiếu nhi, truyện phim. Tâm huyết với nghề văn, nhưngcòn đặc biệt tâm huyết vớiquê nhà, đó là vùng quê ngoại thành Hà Nội. Có vẻ vì vậy mà ông gắn bó với vùng đất Thăng Long bằng mối tơ duyên kỳ lạ. Hầu hết các câu chuyệnmà ông khai thác đều tập trung ở vùng đất kinh kì, qua đó nhà văn thể hiệnam hiểu sâu sắc tâm lý, cá tính con người thủ đô, cũng như những truyền thống văn hóa, những giai thoạicủa vùng đất ngàn năm văn hiến này.Thị Phương Thoa Đời văn củakhởi đầu bằng vở kịch Vũ Như Tô và kết thúc với cuốncòn dang dở Sống mãi với thủ đô. Chỉ xét riêng những tác phẩm lớn nầy cũng đủ thấy tâm huyết nhà văn dồn cho Thăng Long. Đây là vùng đất đã nhìn thấy biết bao thăng trầm củadân tộc, nơi hội tụ hồn thiêng sông núi, gợi c ho nhà văn niềm tự hào vô bờ về quá khứ và niềm đau xót khi nhìn thấy thủ đô ngập trànkhói lửa của những ngày toàn quốc kháng chiến. Bằng những tri thức tự tìm tòi, học hỏi,đã dựng lại một không giancủa Thăng Long xưa và Hà Nội nay, vừa chân thực vừa sống động với những nét văn hóa sâu sắc, tinh tế. Đó vừa là tấm l òng vừa là sở trường sáng tác củaTưởng. Có thể nói nhà vănlà cây bútbiểu của khuynh hướngvăn học Việt Nam hiện đại.những năm gần đây, giới tìm hiểu đã có nhiều công trình khoa học xoay quanh cuộc sống vànghiệp của ông. Nhưng toàn cầu nghệ thuậtvăn xuôivẫn còn những khoảngchưa đư ợc giới tìm hiểu tìm hiểu thấu đáo. Từ nhỏ, người tìm hiểu để tài này đã được tiếp xúc với những truyệndành cho thiếu nhi đầy hấp dẫn như Lá cờ thêu sáu chữ vàng, Kể chuyện Quang Trung, cho đến những bộnhư Đêm hội Long Trì, An Tư, Sống mãi với thủ đô . do đó ít nhiều đãnhận vềdân tộc và phần nà o cốt cáchlãm của văn phongTưởng. Trânvà ngưỡng mộ tài hoa của nhà văn, chúng tôi chọn đề tài này với mục đích muốn có một cái nhìn bao quát vềchủ đạonghiệp sáng tác nói chung vànói riêng củaTưởng, góp phần nhất định vai trò và vị trí của một nhà văn lớn so với nền văn học Việt Nam hiện đại. Đó là nguyên nhân gợi dẫn chúng tôi tiếp cận với đề tài: “CảmcủaTưởng.” 2.vấn đề: Cho đến thời điểm hiện tại, số lượng các nội dung, các công trình tìm hiểu, phê bình và giới thiệu về con người vànghiệp củat uy chưa sánh bằng những tên tuổi cùng thời như Nam Cao, VũPhụng, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử . nhưng cũng không phải là con số khiêm tốn. Hầu hết những nội dung và các công trình tìm hiểu về ông đều là của các tác giả có tiếng tăm, có uy tíngiới tìm hiểu. Gần đây các tác giảBích Thu và Tôn Thảo Miên đã biên soạn, chọn lọc những bài phê bình, tìm hiểu có chất lượng về nhà văncuốn:- về tác gia và tác phẩm. Đây l à một công trình khá công phu, là nguồn tư liệu quý để chúng tôi có thể tham khảo, phục vụThị Phương Thoa cho đề tài. Tổng hợp từ các ý kiến nhận xét, chúng tôi xin chọn lọc một số ý kiến và phân loại như sau: 2.1. Những ý kiến nhận xét về đề tàisáng tác củaTưởng: Với vốn tri thức rộng và sâu, quá khứ dân tộcsáng tác củakhông lúc nào là một nhát cắt đơn giản mà là nhiều đường mạch gắn bó với“Vàbao giờ cũng làkết nối từ quá k hứ đến hiện đại, đó làsong hành hoặcphản giữa một bên là bạo lực của ngoại xâm, của cường quyền, của những rối ren và náo động của xã hội, với một bên làmỏng manh,bấp bênh của những số phận, những cuộc tình, những đam mê và khát vọng của con người,đó chiếm vị trí trung tâm là người trí thức” [42, 97] Cũng là mộtnhững tác giả tâm huyết với văn học thiếu nhi, nhà văn Tô Hoài đã từng coilà một cây bútthi hết sứctráng. Đọc những sáng tác củavề đề tài này, ông đã nhận xét : “Anh thèm có những tài năng nào đó đem được cả nghìn nămdựng nước biến thành bộ truyện chói lọi hàng trăm, hàng trăm nhân vật anh( .) Từ lòng mong muốn đưa t âm hồn các em tới những đỉnh cao đẹptưtình cảm,chọn chủ đề truyền thống theo lối riêng của mình thể hiện qua những đề tài cổ tích và( .).văn học thiếu nhi của ta, kể chuyệnvà cổ tích, cho đến bây giờ, chưa có ai chuyên và thành công nhưTưởng” [ 23].chuyên khảo(1912 – 1960) Hà Minh Đức và Phan Cự Đệ, đã nhận định: “Tr ong số các tác giả,là người có thế giới quan tiến bộ nhất và đã cố gắng khai thác đề tàimột cách nghiêm túc và sáng tạo. RiêngTưởng,tác phẩm của mình đã tỏ ra khá trung thành với tinh thần của những thời đại quá khứ xa xưa. Để xây dựng những vở kịch vàcủa mìnhrất chú ý tìm tòi nghiên cứu những tài liệusử, những tác phẩm của các nhà văn quá k hứ”. Trên nền tảng đó, hai nhà tìm hiểu khẳng địnhsáng tạo của nhà văn: “Nguyễnđã có công nghiên cứunhưng anh không nô lệ tài liệuđã đi sâu vào đời sống nội tâm, vào đời sống riêng của nhân vật, chứ không phải chỉ trình bày nhân vậtlúc mang quân phụcđể diễu hành” (c hữ dùng của V.G. Biêlinxky). Năm 1996,được truy tặng giải thưởng HồThị Phương Thoa Chí Minh về văn học văn nghệ, Hà Minh Đứccuốn sách giới thiệu về Các nhà văn được giải thưởng Hồ Chí Minh, đã nhấn mạnh đếnchủ đạo của ngòi bútnhư sau: “Nguyễnđã khơi nguồn cho tác phẩm của mình từ dòngcủa dân tộc với bao trang hàorực rỡ chiến công chống xâm lược.đượcnhận sâu sắcnhững ngày đen tối của cuộc đời hiện tại. Hiện tại không chỉ liên hệ với quá k hứ theo dòng thời gian mà nhiều khi là điểm xuất phát và làtrực tiếp để khai thác đề tàisử” [77.60].lời giới thiệu Tuyển tậptập 1 (NXB Văn hóa Hà Nội, 1984), Hà Minh Đức đã đề cập: “Nhữngkiệnlớn lao đã được làm sống dậy chân thực và hàotác phẩm củaTưởng. Có thể nói chấtthi đã nảy nởsâu sắc về đất nướcnhững phútđại với những trang viết nhiều khói lửa về một dân tộc anh hùng” [15].Bích Thu và Tôn Thảo Miênbài viết- khát vọng một đời văn đã nhận xét: “Đối với nền văn học Việt Nam hiện đại,là mộtsố hiếm hoi nhữnggi a có sở trường về đề tàisử”. Dẫn lời nhà vănMinh Châu, các nhà tìm hiểu cũng khẳng địnhbài viết này rằng: “Nguyễnlà một nhà văn đồng thời cũng là một nhà văn hóa”, cái nhìn của ông vềlà cái nhìn từ góc độ văn hóa học. Nội dung phân tích rõcủa nhà vănHu ycógắn bó sâu sắc vớiThăng Long – Hà Nội. Mạchnày xuyên suốtnhững sáng tác của ôngnhiều thể loại, ở nhiều thời khắc quancủa vùng đất này, từvềThăng Long thời nhà Trần chống quânMông, đến ngày Hà Nội rực lửahờn của buổi đầu khá ng chiến chống Pháp, như lời nhà vănTuân nhận xét: “Đọc lại nhữngsử, kể cả Sống mãi với thủ đô, người đọc vẫn gây gây mùi khói vấn vương ngàn năm Thăng Long chốn cũ” [83,324]. Các nhà tìm hiểu cho rằng: “Trong cáccủa mình,không chỉ muốn diễn đạt tri thức của ông về. m à điều quanhơn là muốn gieo vào lòng họ những câu hỏi, đặt ra các vấn đề đối thoạisáng tác để mọi người cùng nghiền ngẫm” [76,19]. Nhận định về các vở kịch củaTưởng, hai nữ tác giả viết: “Ngòi bútthi mang màu sắckết hợp với phong vị lãng mạn, trữ tình là đặc điểm cơ bảnkịchTưởng” [76, 32]. Vở Vũ Như Tô – vở kịch xuất sắc nhất của kịch tác gia- đã thành công “ở chỗ tác phẩm vừa bảo đảm tính chân thựcvừa có tính chân thực nghệ thuật” [76,32].Thị Phương Thoa Nhàhọc Lê Văn Lanbài viết Nguồn sáng ở một nhà văn đi trước [33] đã xác nhận những tác động của nhà văntới mình như sau: “Trong khoảng hai mươi năm làm truyệncho thiếu nhi, dưới ảnh hưởng củaTưởng, điều mà tôi học được, chủ yếu là qua những truyệnviết cho thiếu nhi của anh – kể cả học mà chưa hành đư ợc – là tính khoa học, tính văn học – văn nghệ, tính văn học thiếu nhi, đều ở mức cao”.bài Khắc khoải một đời văn nhà tìm hiểu Vũ Tuấn Anh có viết: “ĐọcTưởng, ai cũng nhận ra mộtdồi dào bao trùm phần lớn các tác phẩm. Cái nguồn dồi dào ấy đủ sức phân nhánh ra nhiều thể loại: kịchsử,sử, truyệnviết cho thiếu nhi . và làm nên nét đặc sắc của văn ông” [77, 209] . Viết về Những trằn trọc và khát khao sáng tạo của nhà vănTưởng, Mai Hương nhận xét: “Những suy nghĩ sâu sắc ấy vềvề dân tộc đã góp phần khơi gợi nguồn mạch riêng cho ngòi bútđể rồidân tộc mãi gắn bó v à trở thành dòng mạch dào dạt, xuyên chảy suốt cả đời viết văn của ông, đến như thành một nổi ám ảnh, mộtđam mê” [28]. Qua một vài ý kiếnbiểu nhận xét như đã dẫn ở trên có thể nhất định đề tàilà phần tâm huyết nhấtnghiệp sáng tác củavà ở đó người đọc có thể nhận thấy một phong thái tài hoalãm của một nhà văn hóa lớn đầy tâm huyết vớidân tộc và những khát khao sáng tạo. 2.2. Những ý kiến nhận xét về đề tàibốnĐêm hội Long Trì, An Tư, Lá cờ thêu sáu chữ vàng và Sống mãi với thủ đô: Theo Hà Minh Đức: “Tác phẩm đầu tay Đêm hội Long Trì mở đầu cho quá trình sáng tác củaTưởng, tác phẩm dựa trên những tư liệu được đề cập đếnHoàng Lê n hất thống chí và Việt Lam Xuân Thu, khai thác câu chuyện xoay quanh quan hệ giữa chúa Trịnh Sâm và hai chị em Đặng Thị Huệ, Đặng Mậu Lân.không chỉ muốn dừngviệc lại ở đó. Anh muốn tìm đến một bàn tay dũngvừa thể hiện tinh thần công lý phù hợp với ý dân, vừa phải hợp với chân lý củađể trừng trị kẻ tàn bạo” [77, 61]. Với An Tư, Hà Minh Đức nhận định: “Viết An Tư,muốn nói nhiều hơn đến vận mệnh của dân tộccơn sóng gió kinh hoàng củasử. Chính vào thời điểm như con thuyền sẽ bị chìm đắm, lại bộc lộ rõ sức mạnh hiệp đồng muôn ngườiThị Phương Thoa như một của dân tộc .Qua An Tư,đã bắt được cái chất bi tráng của một thời đạithấm sâusố phận nhiều người.đã tránh được cái nhìn sơ lược đối với những vấn đềphức tạp”. Từ đó, ông nhận xét chung về mảng đề tàicủa nhà vănH uy Tưởng: “Qua Đêm hội Long Trì, Vũ Như Tô, Cột đồng Mã Viện, An Tư .có thể nói toàn bộ sáng tác củaở thời kỳ trước cách mạng tháng tám đều dành cho đề tàisử.không khai tháctheo quan điểm phục cổ, sùng bái và thêu dệt quá khứ.tìm hiểu và thể hiệntheo quan điểm tiến bộ” [77, 69]. Với Sống mãi với Thủ Đô và Lũy hoa, Hà Minh Đức nhất định: “Nguyễnđã rất có ý thức về thời gian nghệ thuậttác phẩm. Chiều dài củathời điểm đầu của cuộc kháng chiến thủ đô có một ý nghĩa hết sức quanđể miêu tả cuộc sống và con người trên mảnh đất thiêng liêng này” [77, 79].Note nhiều hơn đếnchuyển biến của xã hội và con ngườinhững năm tháng thiêng liêng ấy. Cũng vì vậy mà Sống mãi với thủ đô “không chỉ nhằm diễn tả lại hai ngày đêm chiến đấu của quân dân Hà Nội, sâu xa hơn, tác giả muốn nói đến quá trình của từng người dân Hà Nội đến với Cách mạng và tham gia đấu tranh cách mạng. Thời điểmnày bộc lộ rõ nét nhất, đa dạng nhất, chi tiết nhất cái riêng của H à Nội mà không một thời điểm nào trước đó và sau này lặp lại nữa” [77, 80]. Cái tài của nhàlà khả năng lựa chọn những hoàn cảnh, tình huống quancủađể vừa có cái nhìn bao quát về vận mệnh dân tộc vừa đi sâu khai thác những biến chuyểnđời sống của cá nhân con người. Theo nhà nghi ên cứu, “Nguyễnđã dựng lại được một Hà Nội bao quátkhông gian, chuyển động và lắng sâuthời gian .Bề dàyđã tạo nên một truyền thống kiên cườngđấu tranh và cũng tạo dựng nếp sống văn hóa lâu đời . Viết Sống mãi với thủ đô,luôn có ý thức tìm tòi phát hiện ở mỗi cuộc đời, mỗi căn nhà một điều gì đó còn ẩn tàng của hôm qua và hôm nay” [77, 80] .Bích Thu và Tôn Thảo Miên đặc biệt Note tớiSống mãi với thủ đô bởi đây là tác phẩm được nhà văn nung nấu từ rất lâu, dù tác phẩm còn dang dở nhưng cũng trổ tài đượctrưởng thành của ngòi bút đang độ sung sức của ông. Nhận xét vềnày, hai nhà tìm hiểu viết: “Với Sống mãi với thủ đô,không chỉ thành côngtái tạo không khí hàobi tráng củamà cảThị Phương Thoa miêu tả diễn biến tâm lý phức tạp, tinh tế của đời sống tâm hồn nhân vật, mang ý nghĩa nhân bản, đề cao lòng yêu nước vàsống con người. Ở góc độ khác, chỉ với ngòi bút hào hoa, tác giả cuốnmới tả được những nét sang trọng,của thủ đô. Sangmà vẫn yêu nước, ghét Tây, điều đó làm nên bản sắc riêng, không lẫn với các trường thiêncùng t hời của Sống mãi với thủ đô” [76,21] Nhà văn Như Phong đãnhận được bước ngoặt mớiquá trình sáng tạo củamà Sống mãi với thủ đô là một minh chứng: “Tậpchưa trọn vẹn này đã làm cho ta thấy được các tính chất phức tạp của thực tế. Kháng chiến không còn cái vẻ tráng lệ hơi dễ dãi, cái lối lýhóa con người hơi ngây t hơ mà nhiều tác phẩm củatrước đây vẫn có. Với tác phẩm cuối cùng này, anh đã tự đổi mớiphương pháp nghệ thuật của mình” [54]. Nhà nghiên cứuNgọc Thiện cũng nêu ra giá trị của tác phẩm là ởlựa chọn một thời khắcđáng giá để tạo nền chothuyết, “trong độ dồn né n căng thẳng của thời gian vàbức bối chật hẹp của không gian, tức một trường không thời gian thử thách nghiệt ngã bản lĩnh dân tộc cũng như từng số phận con người. Qua đó, ông khẳng định những giá trị thẩm mỹ mang thuộc tính nhân bản, cao thượng, tốt đẹp” [73] và cho rằng Sống mãi với thủ đô đồng dạng với Chiến tranh và hòa bình ở việc khai thácnhư là một quá khứ gần, ở văn nghệ đan cài giữa kể và tả, giữa k hắc họa chân dung, hành động nhân vật với những mổ xẻ diễn biến nội tâm qua những xung đột của ý chí, dục vọng, tìnhdưới thúc đẩy của hoàn cảnh bên ngoài, của người khác cũng nhưtự vận độngtiềm thức, ám ảnh và nhữn g lò so nội lực bị kìm giữ. Nội dung cũng chỉ raphản ánh hiện thực của tác phẩm ở cấp độ tổng kết, soi sáng theo chiều rộng và chiều sâu của những vấn đề đạo đức, nhân sinh, tìm hiểu những ngành nghề còn tiềm ẩnthế giới trí não của những người hôm qua, mang toàn bộ trở thành sống động trước mắt người đọc. Vân Tha nhbài Cuối thế kỷ nhìn lạivới các tác phẩm viết cho tuổi thơ có nêu nhận định như sau: “Nguyễnlà nhà văn viết cho thiếu nhi rất có trách nhiệm. Hướng viết của ông là ca ngợi con người Việt Nam anhquá khứ vàhiện tại. Truyện viết cho thiếu nhi của ông đều lấy truyền thống dân tộc làm chủ đề miêu tả” .công trình tìm hiểu về tác phẩm Lá cờ th êu sáu chữ vàng , Thiều Quang nhất định đây là một công trình sáng tác văn nghệ đã đạt đến mức văn nghệ rungThị Phương Thoa được lòng người, thành ra mặc dù có đốiriêng của nó là thiếu nhi, nhưng thực tiễn nó vẫn là một tác phẩm chung cho toàn bộ các giới, các tầng lớp độc giả. Nhìn chung các bài phê bình và tìm hiểu xoay quanh đề tàinghiệp củathường tập trung khai thác ở một vài điểm nổi trội như hướng nhìn, cách tiếp cậnsử, văn nghệ xây dựng nhân vật . song chưa có cái nhìn bao quát vềcủa nh à văn. Đặc biệt các nhà tìm hiểu thường tập trung vàoSống mãi với thủ đô ít có tài liệu viết về Lá cờ thêu sáu chữ vàng. Những nội dung có đề cập đến hai tác phẩm Đêm hội Long Trì và An Tư đều chưa khai thác sâu cả về nội dung và giá trị văn nghệ mà chỉ dừng lại ở mức giới thiệu nội dung tác phẩm. Như vậy những giá t rị của Đêm hội Long Trì và An Tư đã bị chìm khuất so với chính những sáng tác của cùng tác giả. Do đó, chúng tôi kì vọng qua luận văn có thể làm rõ hơn những giá trịcácnày. 3/. Mục đích tìm hiểu: Luận văn tiến hành thăm dò tìm hiểu một cách bao quát và hệ thống vềcủaH uycácĐêm hội Long Trì, An Tư, Sống mãi với thủ đô, Lá cờ thêu sáu chữ vàng, là nhữngcó tính chất như cái mới khởi đầu và kết thúc văn nghiệp của ông. Chúng tôi muốn có cái nhìn khách quan và khoa học vềcủa nhà văn từ góc độ thể loại. Trên nền tảng đó, ghi nhận những đóng góp và nhất định vị trí của nhà văn vớiphát triển thể loạinói riêng và văn học Việt Nam hiện đại nói chung. Xét ở góc độphạm, người viết luận văn nhận thấy việc mang những tác phẩm văn học viết về đề tàidân tộc vàonhà trường còn quá hạn chế. Đó lànhân dẫn theo hiệnmà những người tâm huyết vớinghiệp giá o dục đang đề cập đến như một vấn đề bất ổn. Thế hệ trẻ Việt Nam hiện tại còn thờ ơ vớinước nhà,khi lại hiểu rõ vềTrung Quốc.nhân chính làtruyền bá tràn lansử, văn hóa Trung Quốc qua phim ảnh, truyền thuyết, còn những phoViệt Nam, do ít được thông dụng tr ong thực tiễn cuộc sống nên còn quá xa lạ với thế hệ trẻ hiện tại. Tìm hiểu giá trịcủaTưởng, nhữngđược viết nên bởi tình yêu tha thiết vớidân tộc và ước muốn của cố nhà văn lưu lại những niềm tự hàoquá khứ cho thế hệ mai sau, người viết luận văn mong sẽ được góp thêm tiếng nói […]… tài nhưhứng,sử, khái niệmthuyết, những đặc trưng cơ bản của thể loại* Chương 2: Những vật liệu đa phần củaMiêu tả phân tíchcủatrước và sau cách mạng tháng Tám qua một số tác phẩmbiểu * Chương 3: Một số dấu hiệu đa phần của tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng. .. củagắn liền với đặc trưngvàchủ đạo xuyên suốt những tác phẩm tiểu thuyết Nguyễn HuyThị Phương Thoa CHƯƠNG 1: VỀ MỘT SỐ KHÁI NIỆM 1.1 Về khái niệmvà1.1.1 Về khái niệmvàchủ đạolà gì?nghiệp sáng tác của mình, nhà vănrất tâmt… niệm1.2.2.1là những tác phẩm mang trọn đặc trưng củanhưng lại lấy đề tàilàmsáng tạo văn nghệ Ở đây, tác giả dựa vào nhữngkiệnquá khứ, hư cấuthêm để tạo ra tác phẩm nhằm gâythú cho người đọctuy mượn đề tài và lấytừnhưng khôngthuyết. .. về cuộc chiến tranh“quá khứ gần” bằngnhưviết Sống mãi với thủ đô Do vậy cuốnnày cùng với bakể trên có thể coi như là những tác phẩm điển hình thể hiệnchủ đạonghiệp sáng tác của tác giảKhông phải ngẫu nhiên mà tiểu thuyết Nguyễn HuyThị Phương… và mỹ họcvà ngoài nước, người viết luận văn sẽ tiến hành khảo sátcủaqua hai vấn đề cơ bản: a Mô tả, phân tíchmột sốbiểu b Dựa vàobước đầu tổng quan một vài dấu hiệu đa phần của tiểu thuyết Nguyễn Huy5/ Phạm vi tìm hiểu: Luận văn tập trung tìm hiểu bốnthuyết: Đêm… đến nghệ thuậtnhư xây dựng nhân vật,phong phú về đề tài bước đầu đã làm chokhởi sắc, đỡ tẻ nhạt 1.3 Hướng tiếp cận, lý giảinền văn học Việt Nam hiện đại, số lượng nhữnggia có sở trường về đề tàikhông nhiềugiai đoạn 1930 – 1945, nhiềulấy đề tàira đời nhưng… thường cho cáckiệnsử, nhân vậtsử, người đọc có thể bắt gặp mọidiễn ra nhưcuộc đờicũng đòi hỏi nhà văn không được sao chépmột cách giản đơn mà đòi hỏi phải cósáng tạo Sáng tạo là bản chất của văn nghệ và cũng là đặc trưng của thể loạiBởi vậy, yêu cầu đặt ralà cần phải có… mặt lý thuyết, các tác giả trên đều làm sáng tỏ được một vấn đề nào đókhái niệm vềSong trên thực tiễn sáng tác thìcủa ta qua các thời kỳ nhìn chung còn chưa đạt đến cái chuẩn lýmà toàn cầu đã biết tới Phần lớn cáccủa ta đều coi việc tái hiệnkiệnsử, không khílà mục đích chính, nghĩa làViệt…Thị Phương Thoara đờiđối sớm cả ở văn học phương Đông và văn học phương Tây Ở mỗi nền văn học, luôn tồn tại những tư tưởng rất khác nhau về mối quan hệ giữa hiện thựcvà hư cấuLà một loại hình mang đầy đủ những đặc trưng củathuyết,lấy nội dunglàm đề tài vàsáng tạo,… đếntác phẩm có nhiều trang nói về những mất mát, đau thương, có cả những nhân vật ích kỷ, vụ lợi, thờ ơ với vận mệnh dân tộc nhưng toàn bộ những cái đó chỉ làm nền để tôn lên chất men sayngợi ca hàocủa tác phẩm tiểu thuyết Nguyễn HuyThị Phương Thoa CHƯƠNG 2:NHỮNG CHẤT LIỆU CHỦ YẾU CỦA. đa phần của cảm xúc lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Mô tả phân tích cảm xúc lịch sử trong tiểu thuyết của Nguyễn Huy Tưởng trước và sau. ra khái niệm cảm xúc lịch sử nhưng trong nhiều bài phê bình tìm hiểu về tiểu Cảm xúc lịch sử trong tiểu thuyết Nguyễn Huy Tưởng Nguyễn Thị Phương
