Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.12 MB, 131 trang )
44
B. Các bước tiến hành:
5.1. Triệu chứng của dê sắp đẻ
Dê sắp đẻ có những dấu hiệu khó chịu, đi đái luôn, bầu vú và âm hộ
sưng đỏ, bụng sa, bầu vú căng, chân cào đất. Từ âm hộ có dịch đặc chảy thành
dòng và khi thấy xuất hiện bọc nước ối là dê sắp đẻ. Khi nước ối vỡ ra là dê
đẻ. Bình thường thai sẽ được đẩy ra từ từ theo nhịp rặn của dê mẹ. Thường dê
đẻ trong 1- 4 giờ tuỳ theo số lượng thai và vị trí thai.
Hình 4.5.1. Hiện tượng dê sắp đẻ
5.2. Chuẩn bị chuồng dê đẻ
Khi dê sắp đẻ, phải chuẩn bị ngăn lồng chuồng sạch sẽ, rải lớp đồ lót như
cỏ, rơm khô vào đáy chuồng để thấm sản dịch khi dê đẻ.
Dê sắp đẻ nên nhốt riêng từng con ở chuồng đã được vệ sinh tiêu độc khô,
sạch, kín ấm và yên tĩnh.
5.3. Chuẩn bị nhân lực, dụng cụ và thuốc thú y
– Có người trực dê đẻ
– Chuẩn bị cũi, lót ổ nằm cho dê con sau thời điểm sinh
– Các loại dụng cụ như cồn iốt, giẻ lau, kéo, chỉ để cắt rốn cho dê sơ sinh.
5.4. Vệ sinh dê mẹ trước đẻ
Trước khi dê đẻ cần vệ sinh cho dê mẹ, rửa sạch vùng thân sau nhất là
phần âm hộ và bầu vú.
45
Dùng dung dịch thuốc tím 1‰, pha với nước ấm sau đó dung khăn bông
mềm nhúng vào và lau toàn bộ vùng bầu vú và âm hộ cho dê.
5.5. Đỡ đẻ cho dê
5.5.1. Quá trình đẻ của dê
– Giai đoạn 1 (mở cổ tử cung) : Thân tử cung được giãn nở, cổ tử cung khởi đầu
mở rộng làm cho đường sinh dục rộng ra. Giai đoạn này, bầu vú sẽ khởi đầu to, căng
lên (có khi xảy ra trước khi đẻ vài ngày). Chỗ kín sưng to, ướt và có dịch nhầy chảy
ra. Dê thường ăn ít và hồi hộp, đi lại nhiều và kêu be be. Giai đoạn này có thể kéo
dài hơn một ngày, kết thúc khi bọc ối bị vỡ ra.
– Giai đoạn 2 (sổ thai) : Dê mẹ đẩy thai qua cổ tử cung vào âm hộ. Dê mẹ
khởi đầu rặn mạnh, đẩy con ra ngoài bằng lực co bóp của các cơ bụng, cơ tử cung.
Giai đoạn này thường không quá 1 giờ. Nếu sau 15 phút từ khi dê con thò ra ngoài,
dê mẹ rặn mạnh mà vẫn chưa đẻ được thì người đỡ đẻ phải trợ giúp kéo nhẹ nhõm dê
con ra theo nhịp rặn của dê mẹ. Sau 45 phút mà vẫn không đẻ được thì phải can
thiệp. Nếu thai quá to, xương chậu hẹp thì phải mổ lấy thai ra.
Hình 4.5.2. Quá trình đẻ của dê
46
Dê con được sinh ra bình thường khi nằm theo một trong các tư thế như sau :
+ Đầu ra trước : Dê con nằm úp sấp,
đầu đặt trên hai chân trước duỗi thẳng,
cằm ở ngang trên đầu gối
Hình 4.5.3. Đầu thai ra trước
+ Đầu ra sau : Dê con nằm úp sấp,
cả hai chân sau duỗi thẳng ra trước. Thai
nằm theo tư thế này thường ra lâu hơn
một tí.
Hình 4.5.4. Đầu thai ra sau
+ Thai đôi: Ngôi thai bình thường
Hình 4.5.5. Thai đôi
Bình thường sau thời điểm dê con đẻ ra, dê mẹ quay lại tự liếm con.
47
– Giai đoạn 3 (sổ nhau) : Sau thời điểm sổ thai tử cung tiếp tục co bóp đẩy nhau thai
ra ngoài. Thông thường nhau thai ra sau thời điểm đẻ 4 – 6 giờ, tối đa là 12 giờ. Các chất
dịch tồn đọng trong tử cung được đẩy hết ra ngoài. Phần lớn chất này theo nhau
thai ra ngoài. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại một ít dịch lẫn máu, nhạt dần và được đẩy
ra hết sau 2 tuần sau thời điểm đẻ. Tử cung co lại trạng thái bình thường.
5.5.2. Hộ lý dê đẻ
Khi dê sắp đẻ, phải
chuẩn bị ngăn lồng chuồng
sạch sẽ, rải lớp đồ lót như
cỏ, rơm khô vào đáy
chuồng để thấm sản dịch
khi dê đẻ.
Dê sắp đẻ nên nhốt
riêng từng con ở chuồng đã
được vệ sinh tiêu độc khô,
sạch, kín ấm và yên tĩnh.
Có người trực dê đẻ,
chuẩn bị cũi, lót ổ nằm cho
dê con sau thời điểm sinh và các
loại dụng cụ như cồn iốt,
giẻ lau, kéo, chỉ để cắt rốn
cho dê sơ sinh.
Trước khi dê đẻ cần vệ
sinh cho dê mẹ. Nếu ngôi
thai bình thường thì để dê
tự đẻ, không cần can thiệp.
Nếu dê con đang ra mà bị
kẹt, khó đẻ, dê mẹ thường
kêu la cần trợ giúp bằng cách
mang tay đã sát trùng vào
đẩy thai theo chiều thuận.
Khi lôi thai ra cần cảnh giác,
hai tay nắm phần thân phía
ngoài kéo nhẹ ra theo nhịp
rặn của dê mẹ.
Hình 4.5.6a. Đỡ đẻ cho dê
Hình 4.5.6b. Đỡ đẻ cho dê
48
Một số trường hợp dê đẻ không bình thường có thể gặp như sau :
– Đẻ khó : Đẻ khó có thể xảy ra khi dê con không nằm đúng như vị trí bình
thường như đã nêu ở trên, hoặc do dê mẹ có khung xương chậu nhỏ, hoặc là do dê
con quá to. Đẻ khó cũng xảy ra khi thai đã bị chết trước khi đẻ. Thông thường thì
do đầu dê con bị chúi xuống hay lệch sang một bên.
Hình 4.5.7. Một số trường hợp ngôi thai không thuận
Khi gặp trường hợp đẻ khó cần làm theo các bước sau :
1. Rửa sạch vùng âm hộ và vùng mông con mẹ bằng nước sạch và ấm.
2. Rửa sạch tay và cánh tay một cách cảnh giác.
3. Xoa vào tay một lớp xà phòng (như xà phòng tắm v.v…) cho trơn, nhẹ
nhàng mang vào âm hộ.
4. Xác nhận tư thế cũng như các phần thân thể dê con trong tử cung. Chỉnh lại
chân, đầu và các phần khác của thai về đúng vị trí. Lưu ý là dê có thể sinh đôi hay
sinh ba. Tốt nhất là chỉnh cho đầu và 2 chân trước ra trước và thân nằm ở trạng thái
dọc đầu sấp. Còn không thì tối thiểu phải chỉnh được 1 chân trước và đầu vào dọc
xoang âm hộ. Sau đó kéo nhẹ nhõm nhưng chắc rằng để lôi thai ra ngoài. Nếu tư
thế đẻ đầu ra sau thì cả hai chân sau phải được chỉnh vào trong đường âm hộ. Phải
xác nhận chắc rằng đó là hai chân sau nếu nó nằm sấp và móng chân úp xuống.
Có thể xảy ra trường hợp mông dê con được đẩy vào đường âm hộ với hai
chân sau lại gập về phía trước. Trong trường hợp này, dùng tay đẩy nhẹ nhõm toàn
49
thân dê con về phía trước đến khi nắm được mắt cá chân sau của nó. Làm như vậy
để chỉnh được cả hai chân sau vào vị trí bình thường.
5. Sau thời điểm chỉnh thai về đúng vị trí thì thận trọng từ từ kéo thai ra ngoài theo
nhịp rặn của con mẹ.
Hình 4.5.8. Chỉnh ngôi thai khi dê đẻ không thuận
– Sát nhau : Nếu sau thời điểm đẻ 24 giờ mà nhau không ra, hay ra không hết thì dê
đã bị sát nhau. Có thể cầm cuống nhau lòng thòng trước âm hộ để nhẹ nhõm kéo
ra. Nếu khó kéo hay không làm được thì có thể tiêm oxytoxin kích thích co bóp tử
cung đẩy nhau ra. Biện pháp tốt nhất là dùng thuốc nam chữa sát nhau để điều trị.
Cũng có thể dùng kháng sinh để điều trị.
5.6. Hộ lý dê con
– Dê con sau thời điểm đẻ ra lấy khăn sạch và khô lau hết nhớt từ miệng, mũi, tai,
mình và bốn chân của dê con.
– Vuốt sạch máu từ cuống rốn trở ra phía ngoài rồi dùng chỉ chắc thắt chặt
cuống rốn cách bụng khoảng 3 – 4 cm cách nút buộc 1 – 1,5cm, dùng dao sắc hoặc
kéo cắt rốn và sát trùng bằng cồn I ốt 5% hoặc dung dịch oxy già.
– Bóc móng cho dê con : Bóc một lớp móng non mỏng dưới bàn chân dê con.
50
Hình 4.5.9. Hộ lý dê con sau sinh
5.7. Vệ sinh sau đẻ
– Sau thời điểm đẻ xong khoảng 30 phút đến 4 giờ, nhau thai sẽ tự bong ra, lấy nhau
không để cho dê mẹ ăn. Sau 4 – 6 giờ mà nhau vẫn chưa ra thì phải tiến hành can
thiệp bằng cách : tiêm oxytoxine hoặc cho uống thuốc nam.
– Dùng nước rửa sạch bầu vú và âm hộ, vệ sinh sạch sẽ nơi dê mẹ vừa đẻ và
cho thay đệm lót, mang dê con vào cho bú sữa đầu.
– Trường hợp nếu dê mẹ bị sưng bầu vú có thể chườm nước nóng và vắt sữa
cho dê khỏi bị tắc các tia sữa.
C. Bài tập và sản phẩm thực hành của học viên.
1. Các thắc mắc :
– Trình bày các triệu chứng của dê sắp đẻ và công tác chuẩn bị dê đẻ?
– Mô tả quá trình đẻ của dê?
– Trình bày biện pháp hộ lý dê đẻ và các biện pháp can thiệp khi dê đẻ khó?
– Trình bày cách hộ lý dê con và vệ sinh sau thời điểm dê đẻ?
2. Các bài tập thực hành :
2.1.Bài thực hành số 4.5.1: Theo dõi các dấu hiệu của dê sắp đẻ tại một trại
hoặc hộ chăn nuôi dê nơi tổ chức lớp học.
– Mục tiêu: Xác nhận đúng các dấu hiệu của dê sắp đẻ.
– Nguồn lực : Trại chăn nuôi dê (hộ gia đình), dê cái sắp đẻ, mẫu sổ sách ghi
chép.
– Phương thức tiến hành : Chia nhóm mỗi nhóm 5 – 10 học viên, các nhóm nhận
nhiệm vụ được giao, thực hiện theo dõi hiện tượng dê sắp đẻ.
– Nhiệm vụ của nhóm khi thực hiện bài tập:
+ Xác nhận các dấu hiệu của dê sắp đẻ
51
+ Theo dõi các dấu hiệu của dê sắp đẻ
+ Ghi chép các dấu hiệu của dê sắp đẻ
– Thời gian hoàn thiện : 2 giờ
– Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: Xác nhận
các dấu hiệu của dê sắp đẻ, thực hiện xem xét các dấu hiệu của dê sắp đẻ. Kết quả
xem xét đúng các dấu hiệu của dê sắp đẻ.
2.2. Bài thực hành số 4.5.2: Chuẩn bị chuồng đẻ, các dụng cụ đỡ đẻ cho dê tại
một trại hoặc hộ chăn nuôi dê nơi tổ chức lớp học.
– Mục tiêu: Chuẩn bị được đầy đủ chuồng đẻ, dụng cụ thú y, cũi dê con, thuốc
thú y và dụng cụ vệ sinh sát trùng.
– Nguồn lực : Trại chăn nuôi dê (hộ gia đình), dụng cụ trợ sản cho dê, cũi dê,
thuốc thú y, dụng cụ thú y.
– Phương thức tiến hành : Chia nhóm mỗi nhóm 5 – 10 học viên, các nhóm nhận
nhiệm vụ được giao, thực hiện chuẩn bị các dụng cụ đỡ đẻ cho dê.
– Nhiệm vụ của nhóm khi thực hiện bài tập:
+ Chuẩn bị chuồng đẻ
+ Chuẩn bị cũi dê con
+ Chuẩn bị dụng cụ và thuốc thú y
– Thời gian hoàn thiện : 2 giờ
– Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: Xác nhận
các dụng cụ cần chuẩn bị. Thực hiện chuẩn bị các dụng cụ đỡ đẻ cho dê. Kết quả
chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ, thuốc thú y, cũi dê con, chuồng đẻ theo yêu cầu.
2.3. Bài thực hành số 4.5.3: Đỡ đẻ cho dê tại một trại hoặc hộ chăn nuôi dê nơi
tổ chức lớp học.
– Mục tiêu: Đỡ đẻ và hộ lý chăm sóc dê mẹ, dê con đúng kỹ thuật.
– Nguồn lực : Trại chăn nuôi dê (hộ gia đình), dụng cụ trợ sản cho dê, cũi dê,
thuốc thú y, dụng cụ thú y, dê đẻ.
– Phương thức tiến hành : Chia nhóm mỗi nhóm 5 – 10 học viên, các nhóm nhận
nhiệm vụ được giao, thực hiện đỡ đẻ cho dê.
– Nhiệm vụ của nhóm khi thực hiện bài tập:
+ Theo dõi quá trình đẻ của dê
+ Đỡ đẻ cho dê
+ Hộ lý chăm sóc dê con
52
+ Hộ lý chăm sóc dê mẹ
+ Vệ sinh đẻ
– Thời gian hoàn thiện : 4 giờ
– Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: Xác nhận
quá trình đẻ của dê và các hiện tượng dị thường. Thực hiện đỡ đẻ cho dê và can
thiệp các trường hợp đẻ khó. Kết quả dê con và dê mẹ khỏe mạnh.
D. Ghi nhớ :
– Khi xem xét thấy dê có các dấu hiệu sắp đẻ, thì phải chuẩn bị đầy đủ các
dụng cụ, thuốc men trợ sản thiết yếu.
– Khi dê đẻ xem xét thấy dê có dấu hiệu khác thường như đớn đau qoằn quại,
rặn mãi dê con không ra… cần phải xác minh khyunh hướng tư thế của thai để có biện
pháp khắc phục các hiện tượng dị thường.
– Trước khi cắt dây rốn thì dùng 2 ngón tay vuốt ngược về phía rốn sau đó mới
thắt và cắt, không được làm theo cách trái lại.
53
Bài 6 : VẮT SỮA DÊ
Mã bài: MĐ 04-06
Mục tiêu :
– Hiểu được dấu hiệu tiết sữa của dê.
– Xác nhận được các bước công việc trong việc vắt sữa dê
– Thực hiện được các bước công việc trong việc vắt sữa dê.
A. Giới thiệu quy trình vắt sữa
Kết cấu bầu vú
Chu kỳ vắt sữa và sản lượng sữa
Bước 1: Dấu hiệu tiết sữa
Thành phần sữa
Xác nhận thời điểm vắt sữa
Xác nhận số lần vắt sữa
Chuẩn bị vị trí vắt sữa
Bước 2: Chuẩn bị vắt sữa
Chuẩn bị dụng cụ vắt sữa
Vệ sinh tay người vắt sữa
Bước 3: Kỹ thuật vắt sữa
Bước 4: Giữ gìn sữa
Vệ sinh bầu vú, vùng thân sau
54
B. Các bước tiến hành:
6.1. Dấu hiệu tiết sữa
6.1.1. Kết cấu bầu vú
Bầu vú của dê nằm ở dưới bụng giữa hai chân sau và gồm 2 núm vú. Nhìn bề
ngoài bầu vú là một khối song bao gồm hai tuyến sữa tương đối tách biệt. Giữa hai
tuyến sữa có một vách ngăn mô link. Vì thế tuyến sữa bên bầu vú này vắt hết thì
tuyến sữa bên bầu vú kia vẫn còn đầy nguyên.
Hình 4.6.1. Kết cấu bầu vú của dê
Nhà cung cấp cơ bản của tuyến sữa là tuyến bào được kết cấu từ một tầng tế bào
thường bì đơn có nhiệm vụ tạo sữa. Các tuyến bào của tuyến sữa tập trung thành
chùm tuyến bào, các chùm tuyến bào lại tập hợp thành các tiểu thùy và thuỳ tuyến.
Sữa từ các tuyến bào đổ tập trung vào những ống dẫn sữa, các ống này chảy dồn
vào nhau và cuối cùng đổ vào bể sữa. Bể sữa được bối thông với bể đầu vú. Sữa
được tiết ra ngoài (khi dê con bú hay khi vắt sữa) từ bể đầu vú qua lỗ đầu vú. Lỗ
đầu vú bình thường đóng kín nhờ hệ thống cơ trơn đầu vú, cơ này chỉ mở ra khi có
phản xạ tiết sữa. Trong vú còn có các mạch máu, dây thần kinh và mạch bạch huyết.
6.1.2. Chu kỳ sữa và sản lượng sữa
Một chu kỳ sữa được tính từ khi dê đẻ (khởi đầu tiết sữa) cho đến khi dê cạn
sữa. Sản lượng sữa của dê là khối lượng sữa (kg hoặc lít) sản xuất ra trong một chu
kỳ cho sữa. Năng suất sữa là khối lượng sữa tính theo ngày. Năng suất sữa của các
giống dê trung bình 300 – 3000 ml/con/ngày, tuỳ thuộc vào giống, lứa đẻ, thức ăn…
